Türkiye Büyük Millet Meclisi
| Türkiye Büyük Millet Meclisi | |
|---|---|
| 27. Yasama Dönemi | |
.svg) | |
| Tür | |
| Tür | |
| Tarih | |
| Kuruluş |
23 Nisan 1920 20 Temmuz 1961 (çift meclisli) 9 Kasım 1982 |
| Dağılış |
27 Mayıs 1960 12 Eylül 1980 |
| Önceki | Meclis-i Mebûsan |
| Başkanlık | |
| Yapı | |
| Sandalye | 600 |
 | |
Siyasi gruplar |
Hükûmet (287)
Hükûmete destek (49) Muhalefet (242) Bağımsızlar (5)
Boş (17)
|
Görev süresi | 5 yıl |
| Maaş | ₺25.000 aylık |
| Seçimler | |
|
D'Hondt sistemi %10 seçim barajı | |
Son seçim | 24 Haziran 2018 |
Sonraki seçim | 18 Haziran 2023 |
| Slogan | |
| Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir | |
| Toplantı yeri | |
 | |
|
Genel Kurul Salonu Türkiye Büyük Millet Meclisi Bakanlıklar, Ankara | |
| Website | |
|
| |
| Anayasa | |
| Türkiye Cumhuriyeti Anayasası | |
 |
| Şu madde dizisinin bir parçasıdır: Türkiye devlet yapısı |
 Türkiye portali |
Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), 23 Nisan 1920'de Osmanlı Devleti'nin İtilaf Devletleri'nce işgaline direniş göstermek üzere Türk milletinin ortaya koyduğu irade ile kurulan, asli görevi yürütmeyi denetlemek olan ve yasama erkini kullanan Türkiye Cumhuriyeti'nin anayasal devlet organıdır. "Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir" ilkesi Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin varoluşunun temel dayanağını oluşturur.[1]
Halihazırda tali kurucu iktidar olan TBMM, diğer anayasal devlet organlarından üstün değildir. Yasama yetkisi, yasa veya kanun yapma yetkisidir. Yasalar anayasaya aykırı olamaz. TBMM'nin anayasada da değişiklik yapma yetkisi bulunsa da bu yetki de Anayasa'nın Başlangıç bölümünde yer alan anlayışla ve anayasal bütünlüğe uygun olarak hareket etme ve ancak bu çerçeve içerisinde Anayasa'da değişiklik yapabilme ile sınırlıdır ve bu çerçevede meşruiyet kazanır.
Anayasa'nın 6. maddesinde yer alan “Hiçbir kimse veya organ kaynağını Anayasa’dan almayan bir Devlet yetkisini kullanamaz.” ifadesiyle yasama organı olan TBMM'nin, kendisinin yasal dayanağı olan anayasanın bütününü veya temel ilkelerini reddederek yeni bir anayasa yapma yetkisi yoktur.[2][3][4]
Anayasaya bağlılık yemini eden milletvekili veya partilerin bu girişimlerde bulunması, yetki aşımı ve yetki gaspı girişimi yönünden suç olan bu durum, milletvekilliklerinin meşrutiyetini sorgulanır hale getirir ve cebir kullanarak anayasayı değiştirmeye teşebbüsten yargılanma durumu ortaya çıkabilir.[5] Yasa ve anayasa değişikliklerinin halka ait egemenlik haklarını da koruyan bir toplumsal sözleşme olan anayasaya aykırı olup olmadığı Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir.
Millete ait egemenlik yetkilerinin kuvvetler ayrılığı prensibi ile verilmesinin, kuvvetler ayrımının, devlet organları arasında üstünlük sıralaması anlamına gelmeyip, belli Devlet yetki ve görevlerinin kullanılmasından ibaret ve bununla sınırlı medeni bir iş bölümü ve iş birliği olduğu ve üstünlüğün ancak Anayasa ve kanunlarda bulunduğu anlamına geldiği Anayasa'nın başlangıç bölümünde belirtilmiştir.[6]
Anayasanın 108. maddesine göre, yasama yetkisi Türk milleti adına Türkiye Büyük Millet Milletvekili genel seçimleri, beş yılda bir, serbest, eşit, tek dereceli, genel oy esaslarına göre, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır. Seçilen milletvekili adayları, anayasaya bağlı kalacağına dair Türk milleti önünde namusu ve şerefi üzerine yemin ederek 5 yıllığına TBMM üyeliği (milletvekilliği) hakkı kazanırlar. TBMM üyeleri (milletvekilleri), yasama dokunulmazlığına sahiptir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Türk siyasi tarihinde parlamento[değiştir | kaynağı değiştir]
Türk siyasi tarihinde ilk parlamento Osmanlı döneminde İstanbul'da Dolmabahçe Sarayı'nda yapılan törenle 19 Mart 1877'de açıldı. Bu meclis Kanuni Esasi'ye göre "Meclis-i umumi" olarak adlandırılmıştı. "Ayan meclisi" ve "Meclis-i Mebusan" olmak üzere iki kısımdan oluşan bu meclis, ilk oturumunu 20 Mart 1877 tarihinde Sultanahmet'teki İstanbul Üniversitesi binasında yaptı. Kısa süren bu meclis 93 Harbi nedeniyle dağıldı. Daha sonra yapılan ikinci genel seçimlerin ardından 18 Aralık 1877'de yeniden açılan meclis, Kanuni Esasi'nin verdiği yetkiyle padişah II. Abdülhamid tarafından 14 Şubat 1878'de kapandı.
1908'de bir seçim kanunu dikkate alınarak ilk seçim yapıldı. Seçme yaşı 25, seçilme yaşı 30 olan bu seçimlerde vergi ödeyenler oy kullanabiliyordu. 17 Aralık 1908'de yeniden açılan meclis, İstanbul'un işgali'ne kadar açık kaldı. Üç yıl sonra ise İstanbul'da ilk kez bir ara seçim yapıldı. Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'ndan yenilgiyle çıkmasından sonra bu meclis Mondros Ateşkes Anlaşması sonrasında İstanbul'un işgali nedeniyle 11 Nisan 1920'de resmen kapandı.
TBMM'nin kurulması[değiştir | kaynağı değiştir]
Mustafa Kemal Atatürk önceden beri Meclis-i Mebusan'ın İstanbul'da değil, Anadolu'da toplanmasını istemekteydi. İşgal altındaki İstanbul'da meclisin tehlikede olduğunu savunuyordu. Atatürk'ün bu düşüncesine karşın Heyet-i Temsiliye'nin yaptığı toplantılarda meclisin İstanbul'da toplanması fikri ağır bastı. Meclis-i Mebusan üyelerini belirlemek için Ali Rıza Paşa hükûmeti döneminde seçimler yapıldı. Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleri seçimlerde başarılı oldu.
Heyet-i Temsiliye, seçilen milletvekillerinin Meclis-i Mebusanda "Müdafaa-i Hukuk" adında bir grup oluşturmasını istemekteydi. Buna karşın Meclis-i Mebusanda böyle bir grup kurulamadı. Ancak heyet, yeniden açılan Osmanlı Mebusan Meclisi’ne üye olarak İstanbul'a gidecek olan mebuslarla görüşmeler yapmıştı. Heyet-i Temsiliye, hazırladıkları Mîsâk-ı Millî’nin Mebusan Meclisi’nde kabul edilmesini sağladı.
Heyet-i Temsiliye'nin başkanı olan Mustafa Kemal Atatürk, kendisinin Meclis-i Mebusanın başkanı seçilmesini ve Anadolu'da süren hareketin yasal olarak tanınmasını istiyordu. Ancak 18 Mart 1920'de İngiliz işgal kuvvetleri Meclis-i Mebusandaki Heyeti Temsiliye milletvekillerini tutukladı ve sürgüne gönderdi. Bu tutuklamalardan sonra 18 Mart 1920'de Meclis-i Mebusan kapandı.
Mustafa Kemal Atatürk, bunun üzerine Heyet-i Temsiliye'yi temsilen meclisi Ankara'da toplanmaya çağırdı ve 21 Nisan 1920 tarihinde yayınladığı bir bildiri ile meclisin 23 Nisan 1920 tarihinde toplanacağını duyurdu. 23 Nisan Cuma günü Hacı Bayram Camii'nde kılınan Cuma namazının ardından dualar ile meclis açıldı. Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti ve Meclis-i Mebûsan üyelerinden oluşan 324 milletvekili ile kurulan meclis, zorluklar nedeniyle 115 milletvekili ile açıldı. Mustafa Kemal Paşa, seçimle ilgili yayınladığı ilk tebliğde "Meclis-i Müessisan / Kurucular Meclisi" önerisinde bulundu, farklı fikirlerden sonra ise aynı gün gerçekleşen toplantıda meclis adının "Türkiye Büyük Millet Meclisi" olmasına karar verildi.[7]
23 Nisan 1920 tarihinde, parlamento geleneklerine göre, en yaşlı üye olan Sinop Milletvekili Şerif Bey (d. 1845), Başkanlık kürsüsüne çıktı ve konuşma yaparak Meclis'in ilk toplantısını açtı.
 |
ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
- Bu Yüksek Meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla ve Allah'ın yardımıyla milletimizin iç ve dış tam bağımsızlık içinde alın yazısının sorumluluğunu doğrudan doğruya yüklenip, kendi kendisini yönetmeye başladığını bütün dünyaya ilan ederek, Büyük Millet Meclisi'ni açıyorum.
Bu açış konuşmasında, millî egemenliğe dayalı yeni Türk parlamentosunun adı da "Büyük Millet Meclisi" olarak konulmuştu. Bu ad herkesçe benimsendi. Daha sonra Atatürk'ün tüm konuşmalarında yer aldığı şekliyle ve ilk kez 8 Şubat 1921 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesinde de yazılı olarak, "Türkiye Büyük Millet Meclisi" (TBMM) adı kalıcılık kazandı.
TBMM, 24 Nisan 1920 tarihinde yaptığı ikinci toplantısında Mustafa Kemal Atatürk'ü meclis başkanlığına seçti. Mustafa Kemal Atatürk, kendi öncülüğünde kurulan TBMM'nin başkanlığını Cumhurbaşkanı seçildiği gün olan 29 Ekim 1923 tarihine kadar sürdürdü.
1923 - 1946[değiştir | kaynağı değiştir]
Cumhuriyet döneminde çok partili siyasetin ilk denemesi, Mustafa Kemal'in isteği üzerine 1924 yılında birkaç ay sonra kapatılan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kurulmasıyla yapıldı. 6 yıllık tek parti iktidarının ardından, 1930 yılında yine Mustafa Kemal'in isteği üzerine Ali Fethi Okyar tarafından Serbest Fırka'nın kuruldu ancak parti, ülkenin doğusundaki isyanlar nedeniyle 17 Kasım 1930 tarihinde kapatıldı. 1945 yılına kadar çok partili demokrasiye geçiş için başka bir denemede bulunulmadı.[8]
.jpg)
1946 - 1960[değiştir | kaynağı değiştir]
Cumhuriyet tarihinin ilk çok partili seçimi 1946 yılında yapılmış (bugün hâlâ tartışmalı) ve iktidardaki CHP 397 milletvekili, muhalefetteki Demokrat Parti ise 61 milletvekili kazanmıştır. Seçim Kanunu'nda yapılan değişiklik ile 1950 seçimleri gizli oy ve açık tasnif ile gerçekleştirilmiş ve bu sistem ile yapılan ilk seçimi Demokrat Parti 416 milletvekilliği ile kazanmıştır. Ana muhalefete düşen CHP 69 ve Millet Partisi ise 1 milletvekilliği kazandı.[9]
Kore Savaşı'na asker gönderilirken gerekli tezkere ise TBMM'den geçirilmemiştir.
27 Mayıs Darbesi'nden sonra Cumhuriyet Senatosu ile birlikte çift meclisli sisteme geçilmiş ve 12 Eylül 1980 Darbesi'ne kadar bu sistem kullanılmıştır.
1960 - 1980[değiştir | kaynağı değiştir]
 | Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
27 Mayıs 1960 Darbesi sonrasında Başbakan Adnan Menderes, Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve meclisin diğer üyeleri tutuklandı. 1961 Anayasasıyla[10] oluşturulan Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu, Türkiye Büyük Millet Meclisinin iki alt meclisi idi.
Başkan Seçimi Yöntemi[değiştir | kaynağı değiştir]
Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu Başkanları, kendi Meclislerince üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu ve gizli oy ile ikişer yıl için seçilirler; İlk iki oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, salt çoğunlukla yetinilir. Meclis Başkanlıkları için Meclisteki siyasi parti grupları aday gösteremezler.[10]
1980 – 2018[değiştir | kaynağı değiştir]
| Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
12 Eylül 1980 Darbesi sonrası yapılan 1982 Anayasasıyla[11] her iki meclis de kaldırılarak tek meclisli sisteme geri dönülmüştür.
2018 – günümüz[değiştir | kaynağı değiştir]
2017 anayasa değişikliği referandumundan sonra, yeni TBMM'nin ilk genel seçimi, 24 Haziran 2018 tarihinde başkanlık sistemi altında yapıldı.[12] Milletvekili sayısı 550'den 600'e çıkarıldı.
Yüzüncü yıl etkinlikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin yüzüncü yılı için hazırlanan etkinlikler, COVID-19 pandemisi nedeniyle ileri bir tarihe ertelendi.[13] Bu nedenle TBMM Başkanı Mustafa Şentop: "23 Nisan akşamı bütün vatandaşlarımızı evlerinde, balkonlarında, saat 21.00 itibarıyla İstiklal Marşı'nı söylemeye davet ediyorum." dedi.[14]
Merkez teşkilatı[değiştir | kaynağı değiştir]
- Genel Sekreterlik
- Özel Kalem Müdürlüğü
TBMM'nin yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil, bütün Milleti temsil ederler. Göreve başlarken aşağıdaki şekilde ant içerler:
| “ | Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma; hukukun üstünlüğüne, demokratik ve lâik Cumhuriyete ve Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlı kalacağıma; toplumun huzur ve refahı, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden yararlanması ülküsünden ve Anayasaya sadakattan ayrılmayacağıma; büyük Türk Milleti önünde namusum ve şerefim üzerine ant içerim. | ” |
Her 5 yılda bir yapılması öngörülen genel seçimler ile her ilden yasalarda belirtilen miktarda üye Yüksek Seçim Kurulu kararı ile mazbata alarak Meclis üyeliğine hak kazanırlar.
Siyasi partiler mecliste elde ettikleri koltuk sayısına göre birinci parti, ikinci parti, üçüncü parti... olarak görev alırlar.
| Karar | Yeter Sayı |
|---|---|
| Cumhurbaşkanının Yüce Divana Sevki | 400 |
| Anayasa Değişikliği Kabulü | |
| Cumhurbaşkanı Soruşturması Kabülü | 360 |
| Genel / Özel Af İlanı | |
| TBMM & Cumhurbaşkanı Seçimleri Yenileme | |
| Halkoyuna Tabi Anayasa Değişikliği Kabulü | |
| Cumhurbaşkanı Soruşturma Teklifi | 301 |
| Milletvekilliği Düşürme | |
| Anayasa Değişikliği Teklifi | 200 |
| Olağanüstü Toplantı | |
| Anayasa Mahkemesi İptal Davası | 120 |
| Genel Görüşme ve Meclis Araştırması Teklifi | 20 |
| Siyasi Parti Grubu Oluşturma |
Başkan[değiştir | kaynağı değiştir]
Her yeni yasama döneminde Başkanlık seçimi yapılıncaya değin en yaşlı üye Başkan, en yaşlı ikinci üye Başkanvekilliği yapar. Bir yasama döneminde 2 defa başkanlık seçimi yapılır. İlkinde 2 yıl, ikincisinde seçim döneminin bitimine kadar görev yapar.
Başkanlık Divanı[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir Başkan, dört Başkanvekili, yedi kâtip üye ve üç idare amirinden kurulur. Siyasi partiler sahip oldukları milletvekili sayısı oranında Başkanlık Divanı'nda temsil edilir.
Anayasa'ya göre 94. maddesine göre "Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Başkanlık Divanı meclis üyeleri arasından seçilen Meclis Başkanı, Başkanvekilleri, katip üyeler ve İdare Amirleri'nden oluşur. Başkanlık Divanı, meclisteki siyasi parti gruplarının üye sayısı oranında divana katılmalarını sağlayacak şekilde kurulur. Siyasi parti grupları başkanlık için aday gösteremezler. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin başkanlık divanı için, bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki, ikinci devre seçilenlerin görev süresi üç yıldır. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Başkanı, Başkanvekilleri, üyesi bulundukları siyasi partinin veya parti grubunun Meclis içinde ve dışındaki faaliyetlerine; görevlerinin gereği olan haller dışında, Meclis tartışmalarına katılamazlar; Başkan ve oturumu yöneten Başkanvekili oy kullanamazlar."
Bu hükümler Meclis Başkanı'nın ve Başkanlık Divanı'nın tarafsızlığını sağlama amacı gütmektedir.
Komisyonlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Milletvekilliği statüsü[değiştir | kaynağı değiştir]
Milletvekilleri bir dönem için seçilirler. Dönem sonunda milletvekili olarak devam etmeleri için tekrar seçilmeleri gerekir. Milletvekilleri belirli bir ilden aday olup seçilirler ancak sadece o ili değil bütün Türk milletini temsil ederler. Devlet memurları, kamuda çalışan görevliler milletvekili adayı olabilmek için bu görevlerinden istifa etmeleri gerekmektedir.
18 yaşını aşan her Türk vatandaşı milletvekili seçilebilir, ancak aşağıdaki özelliklere sahip olanlar milletvekili seçilemez:
- İlkokul mezunu olmayanlar.
- Hırsızlık, dolandırıcılık gibi yüz kızartıcı suçlardan mahkûm olanlar.
- Muaf olmadıkça askerlik hizmetini tamamlamayanlar.
- Taksirli suçlar hariç olmak üzere en az 1 yıl ağır hapis cezası nedeniyle hüküm giyenler.
- Terör eylemi nedeniyle hüküm giyenler.
Milletvekili görevi süresince meclis içinde veya dışında belirttiği oy, söz ve düşünceleri ile ilgili yasama sorumsuzluğuna sahiptir. Bu hak görev süresi sona erse bile devam eder. Milletvekili görevi süresince sorgulanmama, tutuklanmama ve yargılanmama hakkına yani yasama dokunulmazlığına sahiptir. Bu hak görev süresi ile sınırlıdır.
TBMM doğrudan seçimle oluşur ve Türk milleti adına görev yapar. Meclis'in öncelikli görevi ve yetkisi yasama yetkisidir. TBMM'nin çıkardığı yasalar Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin çalışmasında şunlar gözetilir: Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, TBMM İç Tüzüğü, Türkiye Cumhuriyeti kanunları, Başkanlık Divanı kararları, mahkeme kararları ve teamüller.
Meclis İç Tüzüğü[değiştir | kaynağı değiştir]
TBMM'nin çalışma esasları Meclis İç tüzüğünde belirlenmiştir. Bu iç tüzük kurallarını yine meclisin kendisi belirler. 1961 yılında Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu'nun uyguladığı 2 farklı iç tüzük yürürlüğe girdi. 1973 yılında her iki meclisin ortak oturumlarında geçerli olan yeni bir iç tüzük kabul edildi. 1982 Anayasası ile çift meclis uygulaması kaldırıldı ve sadece 1973 yılında kabul edilen iç tüzük uygulanmaya başlandı. Günümüzde de bu 1973 yılında hazırlanan iç tüzük yürürlüktedir.
Siyasi partilerin temsili[değiştir | kaynağı değiştir]
TBMM'de en az 20 milletvekili ile temsil edilen siyasi partiler grup kurma hakkına sahiptir. Her parti grubunun kendi disiplin kurulu bulunur. Parti başkanı, eğer milletvekili ise doğrudan grup başkanıdır, parti başkanı milletvekili değil ise bir grup üyesi grup içi seçimle grup başkanı seçilir.
Genel seçimlerde milletvekili çıkartan ancak grup kurmak için yeter sayıya sahip olmayan siyasi partiler TBMM Başkanlık Divanı, TBMM Danışma Kurulu ve komisyonlarda temsil edilemezler.
Meclis binaları[değiştir | kaynağı değiştir]
Günümüze kadar üç meclis binası kullanıldı. Günümüzde kullanılan meclis binası 6 Ocak 1961'de açıldı ve 1998'de bir yenileme çalışması gerçekleştirildi.
İlk meclis binası[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk Meclis binası, bir bodrum katı üzerinde yer alan tek katlı 22x43 metre ölçülerine sahip, farklı ölçülere sahip dokuz oda ve bir büyük salondan oluşan bir yapıydı. Ön yüzündeki geniş saçakları ve iki balkonu binaya belli bir görkem ve şıklık veriyordu. Kurtuluş Savaşı sırasında bütün askeri ve politik kararların verildiği bu küçük ve fazla kullanışlı olmayan yapı 18 Ekim 1924 tarihine dek kullanıldı. Bina günümüzde Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak hizmet vermektedir.
İkinci meclis binası[değiştir | kaynağı değiştir]
TBMM'nin ikinci binasının yapımına Mimar Vedat Bey'in projesiyle 1923'te başlandı. Bina çok kısa bir sürede tamamlandı ve 18 Ekim 1924'te hizmete açıldı. İlk binadan aşağı yukarı 50 metre uzağa yapılan yeni bina 36 yıl boyunca kullanıldı ve siyasi tarihimizde birçok önemli karara tanıklık etti.
Binanın içi, bir bodrum katı üzerinde yer alan iki kattan oluşuyordu. Merkezde Genel Kurul salonu yer alıyordu. Üst katın tavanı, Osmanlı motifleriyle dekore edilmişti. Genel Kurul salonunda dinleyiciler için balkonlar ve yıldız motifleriyle süslü duvar panelleri yer alıyordu. Dış cephesi büyük bir giriş, köprü kemerleri ve saçaklarla süslenmişti.
Cumhuriyetin ilk yıllarına tanıklık eden ikinci Meclis binası önemli tarihsel bir dönemde Meclis binası olarak kullanılmıştı. Günümüzde Cumhuriyet Müzesi olarak hizmet vermektedir.
Bugünkü meclis binası[değiştir | kaynağı değiştir]
Günümüzde de kullanılmakta olan TBMM'nin üçüncü binasının mimarı, Ankara'da başka birçok önemli devlet yapısının da mimarı olan Avusturyalı mimar Prof. Clemens Holzmeister (1886-1983)'dir. Yüksek mimar Ziya Payzın da 1945 yılından binanın bitirilmesine kadarki süreçte Holzmeister tarafından tam yetkiyle görevlendirilerek çalışmıştır.
Ocak 1961'de kullanılmaya başlanan bina, Türkiye Cumhuriyeti'nin gücü ve kalıcılığını da temsil edebilecek şekilde, ciddi, kalıcı ve sağlamlığın ön planda tutulduğu mimari bir dışavuruma sahiptir. Büyüklüğü açısından, dünyanın en büyük parlamento yapılarından biridir.[15]
Bina, 15 Temmuz darbe girişimi sırasında havadan bombalandı[16] ve bu saldırı farklı aralıklarda dört kez tekrarlandı.[17] Dört partiden yaklaşık yüz milletvekili bulunmakta iken gerçekleşen ve ikisi ağır olmak üzere on iki polis yaralandığı[17] saldırıda Şeref Kapısı, Dikmen Kapısı ve ziyaretçi girişlerinin yapıldığı bölgelerin hasar görmüştür.
Yasama dönemleri[değiştir | kaynağı değiştir]
TBMM'nin tarihçesi, kurulduğu 23 Nisan 1920 tarihinden 2018 yılına kadar 27 yasama dönemine ayrılır. Yasama dönemleri aşağıdaki şekildedir:
| Seçimler | Dönem | Tarih | Üye sayısı |
|---|---|---|---|
| 1920 genel seçimleri | TBMM 1. Dönem | 23 Nisan 1920 - 16 Nisan 1923 | 436 |
| 1923 genel seçimleri | TBMM 2. Dönem | 11 Ağustos 1923 - 26 Haziran 1927 | 333 |
| 1927 genel seçimleri | TBMM 3. Dönem | 1 Kasım 1927 - 26 Mart 1931 | 335 |
| 1931 genel seçimleri | TBMM 4. Dönem | 4 Mayıs 1931 - 23 Aralık 1934 | 317 |
| 1935 genel seçimleri | TBMM 5. Dönem | 1 Mart 1935 - 27 Aralık 1938 | 444 |
| 1939 genel seçimleri | TBMM 6. Dönem | 3 Nisan 1939 - 15 Ocak 1943 | 470 |
| 1943 genel seçimleri | TBMM 7. Dönem | 8 Mart 1943 - 14 Haziran 1946 | 492 |
| 1946 genel seçimleri | TBMM 8. Dönem | 5 Ağustos 1946 - 24 Mart 1950 | 503 |
| 1950 genel seçimleri | TBMM 9. Dönem | 22 Mayıs 1950 - 12 Mart 1954 | 492 |
| 1954 genel seçimleri | TBMM 10. Dönem | 14 Mayıs 1954 - 11 Eylül 1957 | 537 |
| 1957 genel seçimleri | TBMM 11. Dönem | 1 Kasım 1957 - 25 Mayıs 1960 | 602 |
| 27 Mayıs Darbesi | Millî Birlik Komitesi | 27 Mayıs 1960 - 25 Ekim 1961 | 38 |
| Kurucu Meclis (Millî Birlik Komitesi - Temsilciler Meclisi) |
6 Ocak 1961 - 25 Ekim 1961 | ||
| 1961 genel seçimleri | TBMM 12. Dönem* | 25 Ekim 1961 - 10 Ekim 1965 | 450 |
| 1965 genel seçimleri | TBMM 13. Dönem* | 22 Ekim 1965 - 12 Ekim 1969 | 450 |
| 1969 genel seçimleri | TBMM 14. Dönem* | 22 Ekim 1969 - 14 Ekim 1973 | 450 |
| 1973 genel seçimleri | TBMM 15. Dönem* | 24 Ekim 1973 - 5 Haziran 1977 | 450 |
| 1977 genel seçimleri | TBMM 16. Dönem* | 13 Haziran 1977 - 12 Eylül 1980 | 450 |
| 12 Eylül Darbesi | Millî Güvenlik Konseyi | 12 Eylül 1980 - 6 Aralık 1983 | 5 |
| Kurucu Meclis (Millî Güvenlik Konseyi - Danışma Meclisi) |
23 Ekim 1981 - 6 Aralık 1983 | ||
| 1983 genel seçimleri | TBMM 17. Dönem | 24 Kasım 1983 - 16 Ekim 1987 | 400 |
| 1987 genel seçimleri | TBMM 18. Dönem | 14 Aralık 1987 - 1 Eylül 1991 | 450 |
| 1991 genel seçimleri | TBMM 19. Dönem | 14 Kasım 1991 - 4 Aralık 1995 | 450 |
| 1995 genel seçimleri | TBMM 20. Dönem | 8 Ocak 1996 - 25 Mart 1999 | 550 |
| 1999 genel seçimleri | TBMM 21. Dönem | 2 Mayıs 1999 - 1 Ekim 2002 | 550 |
| 2002 genel seçimleri | TBMM 22. Dönem | 14 Kasım 2002 - 3 Haziran 2007 | 550 |
| 2007 genel seçimleri | TBMM 23. Dönem | 23 Temmuz 2007 - 23 Nisan 2011 | 550 |
| 2011 genel seçimleri | TBMM 24. Dönem | 28 Haziran 2011 - 23 Nisan 2015 | 550 |
| 2015 (Haziran) genel seçimleri | TBMM 25. Dönem | 23 Haziran 2015 - 1 Ekim 2015 | 550 |
| 2015 (Kasım) genel seçimleri | TBMM 26. Dönem | 17 Kasım 2015 - 16 Mayıs 2018 | 550 |
| 2018 genel seçimleri | TBMM 27. Dönem | 7 Temmuz 2018 - günümüz | 600 |
*1961 yılından itibaren sıralama 1'den başlatılmış (12. yerine 1. dönem, 13. yerine 2. dönem gibi...), 1983 sonrasında Meclis'in kuruluşundan (1920'den) hareket eden sıralamaya geri dönülmüştür.
15 Ekim 1961 - 12 Eylül 1980 tarihleri arasında "Millet Meclisi" ve "Cumhuriyet Senatosu" olmak üzere iki meclis halinde çalışmıştır.
| Cumhuriyet Senatosu | ||
|---|---|---|
| İl grubu | Seçim | Tarih |
| A grubu | 1961 senato seçimleri | 15 Ekim 1961 - 2 Haziran 1968 |
| 1968 senato seçimleri | 2 Haziran 1968 - 5 Haziran 1977 | |
| 1977 senato seçimleri | 5 Haziran 1977 - 12 Eylül 1980 | |
| B grubu | 1961 senato seçimleri | 15 Ekim 1961 - 2 Haziran 1966 |
| 1966 senato seçimleri | 5 Haziran 1966 - 12 Ekim 1975 | |
| 1975 senato seçimleri | 12 Ekim 1975 - 12 Eylül 1980 | |
| C grubu | 1961 senato seçimleri | 15 Ekim 1961 - 7 Haziran 1964 |
| 1964 senato seçimleri | 7 Haziran 1964 - 14 Ekim 1973 | |
| 1973 senato seçimleri | 14 Ekim 1973 - 14 Ekim 1979 | |
| 1979 senato seçimleri | 14 Ekim 1979 - 12 Eylül 1980 | |
Milletvekilleri dağılımı[değiştir | kaynağı değiştir]
8
4TBMM Lokantası[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye Büyük Millet Meclisi Lokantası, TBMM Yemekhanesi veya Meclis Restaurantı, TBMM binası içinde bulunan bir yemekhanedir. Kuruluş amacı "milletvekillerinin huzurlu, güvenli ve sağlıklı bir şekilde karınlarını doyurabilmesi" olarak özetlenebilir. Vekiller bunun yanında ziyaretçileriyle de lokantada yemek yemekte, vatandaşlara Meclis Lokantası'nda yemek ısmarlanması seçim kampanyalarında vaat olarak kullanılmaktadır.[19] Lokantadaki fiyatlar dışarısına kıyasla ucuzdur;[20] bu nedenle 2016 yılında menüdeki fiyatlar kaldırılmıştır.[21]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Türkiye'de siyaset
- Türkiye devlet protokolü
- Türk siyasetinde kadınların yeri
- Türkiye'deki siyasi partiler listesi
- 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ TBMM'de siyasi parti grubu oluşturmak için gerekli milletvekili sayısı 20'dir.
- ^ Barış Atay ve Erkan Baş ittifak kapsamında HDP listesinden seçildiler, daha sonra partiden ayrıldılar. Ahmet Şık HDP listesinden seçildi, daha sonra partiden ayrıldı. Sera Kadıgil CHP listesinden seçildi, daha sonra partiden ayrıldı.
- ^ CHP listesinden seçildiler, daha sonra partiden ayrıldılar.
- ^ Gültekin Uysal ittifak kapsamında İYİ Parti listesinden seçildi, daha sonra partiden ayrıldı. Cemal Enginyurt MHP listesinden seçildi, daha sonra partiden ayrıldı.
- ^ Ümit Özdağ ve İsmail Koncuk İYİ Parti listelerinden seçildiler, daha sonra partiden ayrıldılar.
- ^ Mustafa Destici ittifak kapsamında AK Parti listesinden seçildi, daha sonra partiden ayrıldı.
- ^ Mustafa Yeneroğlu AK Parti listesinden seçildi, daha sonra partiden ayrıldı.
- ^ Salihe Aydeniz HDP listesinden seçildi, daha sonra partiden ayrıldı.
- ^ Abdulkadir Karaduman ittifak kapsamında CHP listesinden seçildi, daha sonra partiden ayrıldı.
- ^ Öztürk Yılmaz CHP listesinden seçildi, daha sonra partiden ayrıldı.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Türkiye Büyük Millet Meclisi Resmi İnternet Sitesi". 20 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2013.
- ^ http://www.kararlar.anayasa.gov.tr/karar.php?l=manage_karar&ref=show&action=karar&id=2608&content= 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ANAYASA MAHKEMESİ KARARI: Esas Sayısı:2008/16, Karar Sayısı:2008/116, Karar Günü:5.6.2008, 2-İptal İsteminin İncelenmesi a) Teklif edilebilirlik yönünden: Asli kurucu iktidarın önceki Anayasalarla bağlı olmaksızın yarattığı yeni Anayasa, temel düzen normu haline geldiği andan itibaren, tüm anayasal kurum ve kuruluşların meşruiyetlerinin dayanağı haline gelir. Anayasa'nın öngördüğü ve öğretide kurulu iktidar olarak tanımlanan yasama, yürütme, yargı organları ile bunların alt birimlerinin asli kurucu iktidarın yarattığı "hukuksal otorite" sınırları içinde hareket etmeleri, işlem ve eylemlerinin hukuksal geçerlilik kazanabilmesinin ön koşuludur. Bu durum, Anayasa'nın 6. maddesinde yer alan "hiçbir kimse veya organ kaynağını Anayasa'dan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz" ifadesiyle, herhangi bir istisna tanımaksızın kabul edilmiştir. Anayasa koyucu "hiçbir kimse ya da organ"dan söz ettiğine göre, kurulu bir organ olarak yasama organının da sistem dışı yetki kullanımının hukuksal açıdan geçerli olmayacağının kabulü gerekir.... Anayasa'nın 175. maddesine göre Anayasayı değiştirme yetkisi TBMM'ye tanınmıştır. Kaynağı Anayasa olan bu yetkinin Anayasa'nın öngördüğü yöntemlerle ve Anayasaya uygun olarak kullanılacağı kuşkusuzdur. Yasama organı bu yetkisini 175. maddede belirtilen yöntemle kullanırken, yetkinin her şeyden önce asli kurucu iktidar tarafından kullanılmasına izin verilen bir yetki olması gerektiği açıktır.
- ^ http://www.anayasa.gen.tr/tbmm-yeni-anayasa.htm 28 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Anayasa değişikliği sürecinde iradesini açıklayan bu organlar (TBMM, Cumhurbaşkanı ve halk), Türkiye’de bir aslî kurucu iktidar değil, tali kurucu iktidardırlar. Zira bunlar, 1982 Anayasası tarafından kurulmuş ve yetkileri yine bu anayasa tarafından kendilerine verilmiştir. Birer kurulmuş organ olarak, kendilerini kuran anayasayı ilga etme ve yeni bir anayasa yapma yetkisine haliyle sahip olamazlar. Burada “halk”ın Anayasa tarafından kurulmadığı, halkın egemen olduğu, aslî kurucu iktidara her zaman sahip olduğu yolunda düşünceler ileri sürülebilir; ancak bu düşüncelerin hukukî bir değeri yoktur. Kaldı ki, 1982 Anayasasının 175. maddesi çerçevesinde anayasa değişikliği usûlünde, halkoylaması yoluyla iradesini açıklayan organ, “halk” değil, referanduma gidip geçerli oy kullanan "seçmenler"dir. Seçmen kavramı ile halk kavramının aynı şey olmadığı ise aşikârdır. Dolayısıyla anayasa değişikliği sürecinde referandum yoluyla iradesini açıklayan seçmen topluluğu, bir aslî kurucu iktidar değil, tali kurucu iktidar, yani bir kurulmuş iktidardır. Kurulmuş bir iktidar olarak da yeni bir anayasa yapma yetkisine sahip değildir.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Temmuz 2013.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2013.
- ^ 1982 Anayasası Başlangıç Bölümü
- ^ "İlk Meclis'in adı ve acılışı". Hürriyet. 22 Nisan 2003. 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2020.
- ^ "Opposition". Encyclopædia Britannica. Erişim tarihi: 9 Nisan 2020.
- ^ "Turkey under the Democrats, 1950–60". Encyclopædia Britannica. Erişim tarihi: 9 Nisan 2020.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Temmuz 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 9 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Kasım 2020.
- ^ "AKP under pressure: failed coup attempt, crackdown on dissidents, and economic crisis". Encyclopædia Britannica. Erişim tarihi: 9 Nisan 2020.
- ^ "Son dakika... TBMM'nin açılışının 100. yıl dönümü etkinlikleri ertelendi". CNN Türk. 25 Mart 2020. 12 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ "TBMM Başkanı Şentop TBMM'nin 100. yıl etkinlikleri hakkında açıklama yaptı". Anadolu Ajansı. 6 Nisan 2020. 7 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2020.
- ^ http://www.tbmm.gov.tr/english/about_tgna.htm#THE%20PARLIAMENT%20BUILDING 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TBMM Resmi Web Sitesi
- ^ "TBMM kampüsüne iki bomba atıldı!". t24.com.tr. 16 Temmuz 2016. 17 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2016.
- ^ a b "TBMM bombalandı". 16 Temmuz 2016. 17 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2016.
- ^ "Türkiye Büyük Millet Meclisi Milletvekilleri Dağılımı". 4 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2018.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2020.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
 |
Wikimedia Commons'ta Türkiye Büyük Millet Meclisi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Resmî site
- Twitter'da Türkiye Büyük Millet Meclisi
- Instagram'da Türkiye Büyük Millet Meclisi
- Facebook'ta Türkiye Büyük Millet Meclisi
- TBMM Yapıları, Fotoğraf Koleksiyonu - SALT Araştırma Merkezi (11 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
Vikikaynak'ta Türkiye Büyük Millet Meclisi ile ilgili metin bulabilirsiniz.- Vikikaynak'ta 23 Nisan 1920 tarihli Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi haberi ile ilgili metin bulabilirsiniz.
 Türkiye konuları | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
(Zaman çizelgesi) |
| | ||||||||
| Siyaset ve yönetim |
| |||||||||
| Coğrafya |
| |||||||||
| Ekonomi | ||||||||||
| Toplum |
| |||||||||
| Semboller | ||||||||||
