Suriye

Suriye

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Başlığın diğer anlamları için Suriye (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Suriye
ٱلْجُمْهُورِيَّةُ ٱلْعَرَبِيَّةُ ٱلسُّورِيَّةُ (Arapça)
El-Cumhuriyyetü'l-Arabiyyetü's-Suriyye
Suriye Arap Cumhuriyeti
Slogan
وَحْدَةٌ ، حُرِّيَّةٌ ، اِشْتِرَاكِيَّةٌ
Waḥdah, Ḥurrīyah, Ishtirākīyah
("Birlik, Özgürlük, Sosyalizm")
Millî marş
Humat ed-Diyar
Anavatan Muhafızları
Syria (orthographic projection).svg
 Suriye konumu (yeşil)

Syria - Location Map (2013) - SYR - UNOCHA.svg
Başkent
ve en büyük şehir
 Şam
33°30′K 36°18′D / 33.500°K 36.300°D / 33.500; 36.300
Resmî diller Arapça[1]
Diğer yaygın diller Kürtçe, Neo-Aramca ve Türkçe
Etnik gruplar
(2014[2])
 90% Arap
10% Diğer
Demonim Suriyeli
Hükûmet

Otoriter aile diktatörlüğü altında

üniter baskın partili Baasçı yarı başkanlık cumhuriyeti[3]
Beşşar Esad
• Başbakan
Hüseyin Arnus
Faruk eş-Şara
Necah el-Attar
Hammuda Sabbah
Yasama organı Halk Meclisi
Tarihçe
8 Mart 1920
1 Aralık 1924
14 Mayıs 1930
• De jure bağımsızlık
24 Ekim 1945
• De facto bağımsızlık
17 Nisan 1946
• Birleşik Arap Cumhuriyeti'nden ayrılma
28 Eylül 1961
8 Mart 1963
27 Şubat 2012
Yüzölçümü
• Toplam
 185.180[4] km2 (71.500 sq mi) (87)
• Su (%)
 1,1
Nüfus
• 2020 tahminî
 17.500.657 (66.)
• 2010 sayımı
 21.018.834
• Yoğunluk
 118,3/km2 (306,4/sq mi) (70.)
GSYİH (SAGP) 2015 tahminî
• Toplam
 50,28 milyar $[5]
• Kişi başına
 2.900 $[5]
GSYİH (nominal) 2014 tahminî
• Toplam
 24,6 milyar $[5] (167.)
• Kişi başına
 831 $[5]
Gini (2014) 55.8[6]
yüksek
İGE (2019) artış 0.567[7]
orta · 151.
Para birimi Suriye Lirası (SYP)
Zaman dilimi UTC+2 (DAS)
• Yaz (YSU)
 UTC+3 (EEST)
Trafik akışı sağ
Telefon kodu 9632
İnternet alan adı .sy
  1. Arapça resmi dildir;
    Halk arasında konuşulan diğer diller ve çeşitleri: Suriye Arapçası, Kuzey Mezopotamya Arapçası, Kurmanci Dili, Türkçe, Ermenice, Aramice & Kuzeybatı Kafkas Dilleri'dir.[8]
  2. 02 Lübnan'dan.
Suriye Arap Cumhuriyeti
Şu madde dizisinin bir parçasıdır:
Suriye
devlet yapısı

Arap Birliği Arap Birliği Üye Devletleri (Donduruldu)

Anayasa
İnsan hakları
Yürütme
Yasama
Yargı
Yerel Yönetimler
Seçimler
Dış İlişkiler

Bronze medal asia.svg Asya portali

P history.svg Tarih portali

Suriye (Arapça: سُورِيَا‎, romanize: Suriyye), resmî adıyla Suriye Arap Cumhuriyeti, Batı Asya'da bulunan bir ülkedir. Güneybatıda Lübnan, batıda Akdeniz, kuzeyde Türkiye, doğuda Irak, güneyde Ürdün ve güneybatıda İsrail ile çevrilidir. Verimli ovaları, yüksek dağları ve çölleriyle Suriye, başlıcaları Suriyeli Araplar, Kürtler, Türkmenler, Süryaniler, Ermeniler, Çerkesler,[9] Sâbiîler[10] ve Yunanlar olmak üzere çeşitli etnik ve dini gruplara ev sahipliği yapmaktadır. Sünniler, Hristiyanlar, Nusayriler, Dürzîler, İsmâilîler, Sâbiîler, Şiîler, Selefîler ve Yezîdîler bazı dinî gruplardır.

Geçmişte "Suriye" ismi Levant ile eş anlamlı kullanılmakta ve Arapçada el-Şam ismiyle bilinmekteydi. Günümüz Suriye toprakları MÖ 3. binyıl Ebla krallığı da dahil olmak üzere birçok antik uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Halep ve başkent Şam, dünyada halen yaşanılan en eski şehirlerdendir.[11] İslam'ın yayılmasının ardından Şam Emevîlerin başkentliğini yapmış, Memlûk dönemindeyse kente bir nâib-i saltanat atanarak tüm Suriye nâiplikleri Şam'a bağlanmıştır.[12]

Yüzyıllar süren Osmanlı hakimiyeti ve kısa süreli Fransız manda yönetiminin ardından, Birinci Suriye Cumhuriyeti 24 Ekim 1945'te Birleşmiş Milletler'e katıldı, böylece mandanın yasal varlığı son buldu ve ülke bir parlamenter cumhuriyet olarak de jure bağımsızlığını kazandı. Fransızların ülkeyi terk etmesi ise Nisan 1946'yı buldu. Suriye'de bağımsızlık sonrası dönem 1949'dan 1971'e kadar gerçekleşen çok sayıda darbe ve darbe girişimiyle oldukça çalkantılı geçti. 1958'de ülke Birleşik Arap Cumhuriyeti adı altında Mısır'la birleşti. Birlik 1961 Suriye Darbesi ile son buldu. Aynı yılın 1 Aralık tarihinde gerçekleşen bir referandumla ülke Suriye Arap Cumhuriyeti ismini aldı. Ülkedeki istikrarsızlık Baas Partisi'nin 1963'te bir darbeyle gücü ele almasıyla tepe noktasına ulaştı. Ardından ülkede olağanüstü hâl ilan edildi ve anayasal hak ve özgürlükler 2011'de uygulamanın kaldırılmasına dek askıya alındı.

Ülke 1963'ten bu yana ülke Baas Partisi tarafından, 1970'ten bu yana ise Esad ailesinin başta olduğu hükûmetler tarafından yönetilmektedir. Suriye'nin şimdiki devlet başkanı, ülkeyi 1970'ten 2000'deki ölümüne kadar yöneten Hafız Esad'ın[13] oğlu Beşşar Esad'dır.[14] Esad iktidarı boyunca Suriye ve Baas Partisi, siyasi mahkum infazları ve yaygın sansür uygulamaları gibi birçok insan hakkı ihlalinden dolayı kınanmış ve eleştirilmiştir.[15][16]

2010 yılında Orta Doğu'da başlayan Arap Baharı'nın etkisiyle Suriye'de başlayan protesto gösterileri kısa sürede şiddet eylemlerine dönüştü ve ülkede iç savaş başladı. 2011 yılının Mart ayından bu yana aralıksız olarak süren iç savaş nedeniyle 570 binden fazla kişi hayatını kaybetti,[17] 7,6 milyon insan ülke içinde yerinden edildi[18] ve 5,5 milyondan fazla Suriyeli ülkeden kaçmak zorunda kaldı.[19][20] Suriye yönetimi, BM Araştırma Komisyonu tarafından Rusya ile birlikte savaş suçu işlemekle suçlandı.[21] Aralarında Türkiye'nin de bulunduğu birçok ülke çatışmalara dahil oldu. Savaşın sonucu olarak ülke topraklarında muhalif Suriye Geçici Hükûmeti, Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi, Heyetu Tahriru'ş Şam ve Irak ve Şam İslam Devleti gibi birçok siyasi yapı ortaya çıkmıştır.

Suriye 14 ilden oluşan bir üniter cumhuriyet olup günümüzdeki tek Baasçı ülkedir. Ülke Birleşmiş Milletler ve Bağlantısızlar Hareketi üyesidir, Arap Birliği üyeliği 2011'de,[22] İslam İşbirliği Teşkilâtı üyeliği 2012'de[23] askıya alınmıştır. 2011'de Akdeniz İçin Birlik üyeliğini kendi isteğiyle askıya almıştır.[24] Savaş sebebiyle Suriye 2016-2018 yılları arasında Küresel Barış Endeksi'nde son sırada yer almıştır.[25]

Coğrafi Konum ve İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Suriye coğrafyası

Akdeniz'in doğusunda yer alan Suriye karışık bir coğrafyaya sahiptir, Suriye'de orman, verimli ovalar, yüksek dağlar ve çölleşmiş bölgeler vardır. Suriye'nin batısında dağlık bir kütle yer alır. K-G yönünde uzanan Ensariye Dağları Türkiye'deki Nur Dağlarının bir uzantısı şeklinde Anti-Lübnan Dağları olarak İsrail'e kadar kıyı boyunca uzanır. 1000 metre yükseklikteki bu dağlar kıyıya paralel uzanması nedeniyle deniz etkisinin Suriye'nin iç kısımlarına sokulmasını önler. Suriye'nin iç kısımlarında çöl şartları etkilidir. Suriye'nin güneydoğusunda Suriye Çölü yer alır. Akdeniz kıyısında Akdeniz iklimi egemendir. Tarım ve hayvancılık halkın temel uğraşıdır. Suriye'nin yeraltı kaynakları arasında petrol ve fosfat çok önemlidir.

Bitki örtüsü[değiştir | kaynağı değiştir]

Suriye'nin iklim şartları, kuzeydeki topoğrafik ve dağlık yapısı nedeniyle, ülkede bitki örtüsü olarak bozkır ve orman bulunur. Ülkenin kuzeyindeki dağlık bölgede kavak, Söğüt ve Meşe ağaçları bulunur. Güneyinde ise genelde çöl ağaçları olan hurma ve Palmiye ağaçları vardır.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Suriye ekonomisi

Suriye'nin ekonomisini tarım, turizm, alışveriş ve petrol ihracatı oluşturmaktadır.

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Suriye'nin kültürü Mezopotamya kültürü, Hristiyanlık dini, İslam dini ve Suriye'deki etnik karışımın kültürü etrafında biçimlenmiştir. Buna karşın, Suriye'nin çeşitlilikler içinde yüksek bir kozmopolit toplum ve canlı bir kültüre sahiptir. İslam etkisi ve ağırlıklı olarak Arap kültürünün mimari, müzik, giyim, mutfak ve yaşam tarzında görülebilmektedir.

Suriye mutfağı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Suriye mutfağı

Daha çok Akdeniz ve Levant mutfağı tutulmakta olup döner lokantalarından Suriye otellerinin lüks lokantalarına kadar her yerde bulunabilmektedir. Hızlı yiyecekler, Kürt ve Batı mutfakları da oldukça popüler olup geniş miktarda bulunabilmektedir. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlar, pirinç ve bulgurdur. Bu nedenle Suriye mutfağı ağır yemeklerden oluşur. Mutfağın temel bileşenleri Kebaplar, Mezzeler, lahmacunlar, etli yemekler ve hamurlu tatlılar olup dünyanın her yerinde tanınmakta ve tercih edilmektedir. Fast-Food tarzı Batı kültürünün de arttığı bu devirlerde, fast-food'la yarışabilir hızlı hazırlanabilen bir mutfaktır.

Giyim ve kurallar[değiştir | kaynağı değiştir]

Suriye'de giyim bakımından bir zorlayıcılık yoktur. İnsanlar istedikleri kıyafeti giyebilmektedirler.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Nüfus tarihçesi
Yıl Nüfus   %± Artış  
1960 4.565.000 —    
1970 6.305.000 3,28%
1981 9.046.000 3,34%
1994 13.782.000 3,29%
2004 17.921.000 2,66%
2011 21.124.000 2,38%
2015 18.734.987 −2,96%
2019 18.528.105 −0,28%
2019 tahmini[26]
Kaynak: Suriye Merkezi İstatistik Bürosu, 2011[27]

Suriye etnik yapısı: % 60-70 Arap veya Araplaşmış, % 7-10 Kürt, % 5-6 Süryani, % 5-6 Türk, % 3 Ermeni, % 1 Çerkes, % 23 diğer, ayrıca Filistinli ve Iraklı mülteciler.

Dini gruplar: Sünni (% 60), Nusayri (% 11), Hristiyan (% 16), Dürzî (% 3) ve az sayıda diğer Şiî İslami hizipler (İsmailî, Câferî), çok az sayıda da Yahudi ve Yezidi.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

7. yüzyılın başlarında inşa edilen Kasrü'l-hayri'l-garbî'den Emevi freski

Suriye, tarih boyunca Kenanlılar, İbraniler, Aramiler, Asurlular, Babilliler, Persler, Yunanlar, Romalılar, Bizans, Emevîler, Abbâsîler, Eyyubiler, Selçuklular, Memlûklular, Haçlılar ve Osmanlı Devleti tarafından yönetilmiştir. Başkenti Şam Emevi İmparatorluğu'nun merkezi ve Memlûk Devleti'nin bölgesel yönetim merkeziydi. Şam, 1260 yılında Memlük Sultanlığının başkenti olmuş, 1400 yılında, Timur tarafından saldırıya uğrayıp yok edilmiştir. 1517'de Osmanlı egemenliğine girmiş ve tam 403 sene boyunca Osmanlı tarafından yönetilmiştir. I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı yönetiminden çıkmıştır.

1920 yılında gerçekleşen Fransa-Suriye Savaşı sonucunda Suriye bağımsızlığını kaybetmiş ve 1920'den 1946'ya kadar Fransa yönetiminde kalmıştır.[28] 1946'daki bağımsızlık ilânından sonra,[29] 1958 Şubat'ında, Mısır ile Birleşik Arap Cumhuriyeti'ni kurmuşlardır. Ama bu birliktelik, ancak 3 yıl sürmüştür ve iki ülke 1961 yılında ayrılmışlardır. Suriye, Altı Gün Savaşı'nda Golan Tepeleri'ni kaybetmiştir. İsrail, 1981 yılında burayı, tek taraflı olarak ilhak etmiştir. Bu işgal, bugün hala iki ülke arasında sorundur.

Suriye lideri Beşşar Esad

Bilgiler[değiştir | kaynağı değiştir]

İlleri ve başkentleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Suriye'nin illeri
Syrnumbered.png

Suriye yönetimsel olarak on dört ile bölünmüştür. En yüksek yönetimsel bölüm olan il Suriye'de Arapça محافظة muhafaza olarak adlandırılır. On dört il, Arapça منطقة mıntıka olarak adlandırılan altmış ilçeye, ilçeler de Arapça ناحية nahiye diye adlandırılan 206 bucağa bölünmüştür. Bucaklar, en küçük yönetimsel birim olan köyleri içinde barındırır.

  1. Şam (مُحافظة دمشق) (Şam)
  2. Rif Şam (مُحافظة ريف دمشق) (Şam)
  3. Kuneytire (قنيطرة الخراب) (Kuneytire)
  4. Dera (مُحافظة درعا) (Dera)
  5. Süveyde (مُحافظة السويداء) (Süveyde)
  6. Humus (مُحافظة حمص) (Humus)
  7. Tartus (مُحافظة طرطوس) (Tartus)
  8. Lazkiye (مُحافظة اللاذقية) (Lazkiye)
  9. Hama (مُحافظة حماه) (Hama)
  10. İdlip (مُحافظة ادلب) (İdlip)
  11. Halep (مُحافظة حلب) (Halep)
  12. Rakka (مُحافظة الرقة) (Rakka)
  13. Deyrizor (مُحافظة دير الزور) (Deyrizor)
  14. Haseke (مُحافظة الحسكة) (Haseke)

Suriye'nin en büyük şehirleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Suriye büyük şehir ve merkezleri
2004 nüfus sayımı
Sıra Şehir ismi Suriye'nin illeri Nüfus
Halep
Halep

Şam
Şam

1 Halep Halep 2.132.100 Humus
Humus

Lazkiye
Lazkiye

2 Şam Şam 1.414.913
3 Humus Humus 652.609
4 Lazkiye Lazkiye 383.786
5 Hama Hama 312.994
6 Rakka Rakka 220.488
7 Deyrizor Deyrizor 211.857
8 Hasiçi Hasiçi 188.160
9 Kamışlı Hasiçi 184.231
10 Seyyide Zeynep Rif Şam 136.427


Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Suriye'nin turistik yerlerinden Palmira'da sabahın erken saatleri

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Constitution of the Syrian Arab Republic – 2012" (PDF). International Labour Organization. International Labour Organization. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2020. 
  2. ^ "Syria". CIA World factbook. CIA. 23 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Constitution of Syria 2012". Scribd. 15 Şubat 2012. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013. 
  4. ^ "Syrian ministry of foreign affairs". 11 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ a b c d "Syria". International Monetary Fund. 12 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2012. 
  6. ^ "World Bank GINI index". World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2013. 
  7. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
  8. ^ "World Directory of Minorities: Syria Overview". Minority Rights Group International. 16 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2010. 
  9. ^ Gammer, Moshe (2004). The Caspian Region: The Caucasus. 2. Routledge. s. 64. ISBN 978-0-203-00512-5. 
  10. ^ Who cares for the Mandaeans?, Australian Islamist Monitor 
  11. ^ "Neolithic Tell Ramad in the Damascus Basin of Syria". Archive. 11 Kasım 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013. 
  12. ^ "ŞAM - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 27 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2021. 
  13. ^ Michael Bröning (7 Mart 2011). "The Sturdy House That Assad Built". The Foreign Affairs. 10 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ Baath Party The Columbia Encyclopedia Sixth Edition 2001–05. Retrieved 2007, 06-13.
  15. ^ "World Report 2019: Rights Trends in Syria". Human Rights Watch. 17 Aralık 2018. 24 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ "OHCHR | IICISyria Independent International Commission of Inquiry on the Syrian Arab Republic". www.ohchr.org. 22 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2020. 
  17. ^ "More than 570 thousand people were killed on the Syrian territory within 8 years of revolution demanding freedom, democracy, justice, and equality • The Syrian Observatory For Human Rights". 15 Mart 2019. 12 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ Refugees, United Nations High Commissioner for. "UNHCR Global Trends 2014". UNHCR (İngilizce). 20 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2021. 
  19. ^ "Situation Syria Regional Refugee Response". 10 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2019. 
  20. ^ (UNHCR), United Nations High Commissioner for Refugees. "UNHCR Syria Regional Refugee Response". 13 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  21. ^ https://www.aa.com.tr/tr/bahar-kalkani-harekati/bm-suriye-arastirma-komisyonu-rusya-ve-esed-rejimi-savas-sucu-isledi/1751669
  22. ^ MacFarquhar, Neil (12 Kasım 2011). "Arab League Votes to Suspend Syria". The New York Times. Erişim tarihi: 12 Kasım 2011. 
  23. ^ "Regional group votes to suspend Syria; rebels claim downing of jet". CNN. 14 Ağustos 2012. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2012. 
  24. ^ "Syria suspends its membership in Mediterranean union". Xinhua News Agency. 1 Aralık 2012. 
  25. ^ Humanity, Vision of. "Global Peace Index". Vision of Humanity (İngilizce). 8 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2019. 
  26. ^ "World Population Prospects – Population Division – United Nations" (İngilizce). population.un.org. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2020. 
  27. ^ "1960, 1970, 1981, 1994, 2004 nüfus sayımları ve 2005–2011 yılları arasındaki tahminlere göre Suriye nüfusu (000)" (İngilizce). Central Bureau of Statistics. 23 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2015. 
  28. ^ Mehmet Akif Okur, "Emperyalizmin Ortadoğu Tecrübesinden Bir Kesit: Suriye’de Fransız Mandası", bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 48 Kış'09, ss.137-156, http://yayinlar.yesevi.edu.tr/files/article/214.pdf 13 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  29. ^ "Report of the Commission Entrusted by the Council with the Study of the Frontier between Syria and Iraq". World Digital Library. 1932. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2013. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]


Benzer Makaleler