Şarkışla

Şarkışla
İlçe
Şarkışla'nın Sivas'daki konumu
Ülke	Türkiye
İl	Sivas
Coğrafi bölge	İç Anadolu Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Mehmet ERDEM [1]
• Belediye başkanı	Ahmet Turgay Oğuz (AK Parti)[2]
Yüzölçümü
• Toplam	2.108 km² (813 mil²)
Rakım	1.240 m (4.060 ft)
Nüfus  (2020)
• Toplam	38,314
• Kır	14,480
• Şehir	23.834
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	346
İl plaka kodu	58
Resmî site Şarkışla Belediyesi Şarkışla Kaymakamlığı

Şarkışla, Sivas ilinin bir ilçesidir. Kuzeyinde Yıldızeli, doğusunda Sivas merkez ve Altınyayla, güneyinde Kayseri'nin Pınarbaşı ilçesi, güneybatısında Gemerek ve batısında ise Yozgat'ın Akdağmadeni ilçesi bulunur.

2020 istatistiklerine göre toplam nüfusu 38.314 olan Şarkışla, merkez dışında Sivas'ın en kalabalık ilçesidir.

Etimolojisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Üçüncü yüzyıla ait "Antonine Itinerary" adıyla bilinen Roma İmparatorluğu yol rehberindeki bilgiye göre "Malandara" veya "Marandara" isimlerine rastlanmaktadır.^[3] Bizans dönemindeki adı "Tenos" (Tonus) olan Şarkışla yöresine Türklerin Anadolu'ya gelişinden sonra "Gedük" adı verildiği bilinmektedir. Tonus adı ise uzunca bir süre şimdiki Altınyayla ilçesinin adı olarak kullanılmaya devam etmiştir. Osmanlı döneminde "Şehr-i Kışla" (kışla kenti) kullanımına da rastlanmakta olup Türkiye Cumhuriyeti Şehir Vekâletine göre ilçenin adı 18. yüzyılda "Şehirkışla" idi. Bu sözcüğün yazılışındaki telaffuz zamanla dönüşerek Şarkışla hâlini almış ve bu şekilde tescil edilmiştir. Şarkışla isminin nereden geldiği konusunda çeşitli rivayetler vardır. Bir rivayete göre Timur'un Anadolu'yu istila ettiği dönemde Yıldırım Beyazıt'ın bölgeyi askerleri için kışla olarak kullandığı, diğer bir söylenti ise IV. Murat'ın 17. yüzyılda İran'a yaptığı seferler sırasında da bu bölgenin askerî kışla olarak kullanıldığı yönündedir. Eski Türkçede "şehir" anlamına gelen Farsça kökenli "şar" sözcüğü ile "kışla" kelimesinin birleşmesinden oluştuğu varsayılmaktadır. Diğer bir olasılık ise "şark" (doğu) ve "kışla" kelimelerinin bileşiminden oluşmasıdır. Bu durumda "doğu kışlası" anlamına geldiği görülür.

Eski kayıtlarda Şarkışla yöresinde 1500'lü yıllardan sonra 96 mezranın köye dönüştüğü ve yaklaşık 18 tanesine "kışla" adı verildiği belirtilir.^[4] Bunlardan tespit edilebilmiş olanları şöyledir: Yassıkışla, Ortakışla, Yakubkışla, Virdikışla, Üyükkışla, Kaldurakkışla, Akçakışla, Kızılcakışla... Bu köylerden bazıları günümüzde yoktur.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Şarkışla ilçesinin milattan önce 3000 yıllarından itibaren bir yerleşim merkezi olduğu bilinmektedir. İlçe merkezine 5 km uzaklıktaki Döllük köyünün ilçe sınırlarına yakın bir yöresinde 1940 yılında bulunan, MÖ 2000 yıllarına ait olduğu kabul edilen heykelin varlığı bu tarihi doğrulamaktadır. Heykel tunçtan yapılmış olup 12 cm boyundadır. Hâlen Ankara Arkeoloji ve Etnografya Müzesinde muhafaza edilmektedir. Ayrıca yine Şarkışla yöresinden elde edilen "Hitit Tören Baltası" önemli bir tarihî eser olarak literatüre geçmiştir.^[5] Bronzdan yapılmış olan^[6] eser MÖ 1400-1100 arasına tarihlenmektedir.

Sırasıyla Hattilerin, Hititlerin, Etilerin, Perslerin ve Roma krallığının yönetiminde kalmıştır. MÖ 700’den itibaren Kafkasya üzerinden gelen Kimmerler bu yöreyi (ayrıca Kapadokya bölgesini) yağmalamışlar ve tahrip etmişlerdir. Daha sonra İskit saldırılarına da uğrayan yöre bunun ardından Medler tarafından ele geçirilmiştir. Med Devleti’ni yıkan Persler ise Sivas ve çevresini Kapadokya Satraplığı’na bağlamışlar. Persleri yenen Büyük İskender ile birlikte Makedonların egemenliği başlamıştır. Şarkışla 11. yüzyıl başlarında Danişmendlerin, 12. yüzyılın 2. yarısında Anadolu Selçukluları’nın eline geçmiştir.

Selçuklu Devri[değiştir | kaynağı değiştir]

Anadolu Selçukluları devrinde 1294 yılında varlığı bilinmektedir. 14. yüzyılın ortalarında Eretna Beyliği'nin daha sonra Kadı Burhaneddin Devleti’nin denetimine girmiştir.

Osmanlı Devri[değiştir | kaynağı değiştir]

Anadolu Beyliklerinin yıkılmasından sonra Osmanlı Devleti’nin denetimine giren Şarkışla, Timur’un Anadolu’yu istilası sırasında Yıldırım Beyazıt’ın oğlu Ertuğrul Bey tarafından askerlerine talim ve konaklama yeri; ayrıca IV. Murat’ın İran seferi sırasında da askerî kışla olarak kullanıldığı rivayet edilmektedir. İlçe çevresinde yapılan arkeolojik araştırmalarda Eti, Roma, Selçuklu ve Osmanlı devletlerinin izine rastlanmaktadır. İlçe merkezine 1660 yılında Üsküdarlı Mehmet Ağa tarafından yaptırılan Büyük Camii, 350 m²lik alan üzerinde çok kubbeli olarak tarihî nitelik taşımaktadır. İlçe oluncaya kadar “Gedük” (veya Gedik) adı verilen nahiye (bucak) statüsünde imtiyazlı nahiye müdürleri tarafından yönetilmiştir. 1867 Vilayet Nizamnamesi’ne göre Sivas Merkez Sancağı’na bağlı Tenos ismiyle kaza (ilçe) durumuna getirilmiştir. 1873 tarihinde Belediye Teşkilatı kurulmuştur.

• 1870 Sivas Vilayeti Salnamesi’nde göre olmak üzere 11.772 kişi (10.059 Müslüman, 1713 Hristiyan) yaşadığı yazılıdır.
• 1890 Sivas Vilayeti Salnamesi’nde ise şu bilgilere rastlanır: Tenos kazasının kaza merkezi Şehr-i Kışla'dır (Şarkışla). Merkeze uzaklığı 12 saattir (o devirdeki ulaşım araçları ile). 15 nahiye, 114 köy ve 5625 haneden oluşup 16.566 Müslüman, 6305 Hıristiyan nüfus vardır. 39 cami, 3 medrese, 5 han, 55 dükkân, 2 fırın, 65 değirmen, 28 Müslim ve 10 gayrimüslim mektebi bulunmaktadır.

Atatürk'ün Ziyaretleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kurtuluş Savaşı'nın başlangıcında Şarkışla'dan çekilmiş olan bir telgraf şu şekildedir:

"Şehir Kışla'dan
Sivas Heyet-i Merkeziyesine (18.11.1919)

Sivas mıntıkasını geçerken heyet-i muhteremenize selam ve ihtiramlarımızı takdim eder vatanın salahı,
milletin necatı uğrundaki mücahede-i mukaddeselerinde temenni-i muvaffakiyet eyleriz.

Heyet-i Temsiliye namına Mustafa Kemal" ^[7][8]

Mustafa Kemal Atatürk'ün harf inkılabı sonrasında yeni alfabeyi öğretmek için Türkiye'yi gezerken Şarkışla'ya da uğradığı bilinmektedir.^[9] Şarkışla’ya geldiğinde, ilçede hatırı sayılır bir kişi olan Kalkan Hoca’yı yanına çağırtarak yeni alfabeyi bilip bilmediğini sorar. Kalkan Hoca'nın bilmediğini söylemesi üzerine bir kara tahta getirilmesini ister, eline tebeşiri alarak yeni alfabeyi gösterir. Yanındaki Kalkan Hoca’ya en kısa zamanda yeni Türk alfabesini öğrenmesini ve öğrencilere de öğretmesini söyler.^[10]

Coğrafi konum[değiştir | kaynağı değiştir]

Şarkışla ilçesi 36°-37° doğu boylamları (36° 25’E) ile 39°-40° (39° 21’N) kuzey enlemleri arasında kalmakta olup 1902 km² ilçe alanına ve 9472 hektar ilçe merkezi alanına sahiptir. İlçe alanı ile Sivas ili ilçeleri arasında alan bakımından 7. büyüklüktedir.

Şarkışla ilçesi, İç Anadolu Bölgesi’nin ortalama yükseltisi en fazla ve engebesi en kuvvetli bölümü olan Yukarı Kızılırmak Bölümü sınırları içerisinde, Sivas ilinin güneybatısında yer almaktadır. İdari bakımdan Sivas’a bağlı olan Şarkışla’nın yüzölçümü 2250 km² olup denizden yüksekliği 1180 metredir.

Şarkışla; doğusunda Sivas ve Altınyayla, batısında Gemerek, güneyinde Kayseri ve kuzeyinde de Yozgat ve Yıldızeli ilçesi ile sınırlandırılmıştır. Bir depresyon (çökmüş alan) içinde kurulmuş şehrin kuzeyinde, Tecer ve Şama dağları ile güneyinde Hınzır Dağı uzanmaktadır.

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehirlerarası otoyol ve tren yolu Şarkışla'nın yanından geçmektedir. Otogar ve tren garı mevcuttur. İl merkezine olan uzaklığı 81 km kadardır. 115 km asfalt otoyol ile Kayseri’ye bağlanır.

Şarkışla Ovası[değiştir | kaynağı değiştir]

Çöküntü ve jips erimeleri sonucu oluşmuş olan Şarkışla depresyonu, batısındaki Palas ve Gemerek, doğusundaki Hanlı ve Kayadibi ovaları arasında kalan bir havzadır. Şarkışla da, bu depresyon içerisinde yer alır. 65 km² alan kaplayan ova, doğu-batı istikametinde uzanmaktadır.

Şarkışla Ovası'nı (Gedik Ovası) çevreleyen kısımlarda çok sayıda fay hattı tespit edilmiştir. Bunlardan birincisi; ovanın doğusunda kuzeydoğu-güneybatı yönünde, Maksutlu köyü kuzeyinden başlayıp Döllük köyü güneyine kadar uzanır. Hemen güneyinde, bu fayı kesen ve kuzey-güney doğrultusunda uzanan bir fay hattı daha mevcuttur.

Üçüncü bir fay hattı ise, ilçe merkezinin güneyinden başlayıp batıda Gürçayır’a doğru kuzeydoğu-güneybatı istikametinde ovayı kat eden ve Kanak Çayı Vadisi'ni dikine kesen faydır. Çatalyol ve Elmalı köylerini güneydoğu-kuzeybatı istikametinde kat eden fay; ovanın oluşumunda büyük rol oynamıştır. Şarkışla Ovası’nın batıdan doğuya doğru daralması ve bu alanda eğim kırıklığı nedeniyle birikinti konilerinin oluşması, bu fayın sonucudur.

Şarkışla ilçesinin içerisine yerleştiği ova; doğu, kuzey, güney, kuzeybatı ve kuzeydoğu yönlerinde fay hatları ile kuşatılmıştır. Sözü edilen bu faylar, neotektonik dönemde meydana gelen tektonik faaliyetlerin bir sonucudur. Bu faylar, Şarkışla'da küçük ölçekli depremlerin olmasına neden olmuşsa da; yüksek dereceli ve hasar veren bir deprem günümüze kadar yaşanmamıştır.

Ortalama 1200 m yükseklikte olan Şarkışla Ovası, doğu-batı istikametinde yaklaşık 20 km, kuzey-güney istikametinde ise 10 km genişliğindedir. Ovanın ortası düz iken, kenarlara doğru etek düzlükleri nedeniyle eğim artar. Eğim, ovada 1° ve daha az bir değere sahipken; ovanın kenar kesimlerinde eğim, yaklaşık 1–5° kadardır.

Şarkışla Ovası’nın bir çöküntü alanı olduğu belirlenmiştir. Ovanın çevresindeki yüksek kısımlarında görülen bazı formasyonlar, Şarkışla Ovası çevresinde yaklaşık 150 m daha aşağı seviyelerde görülmektedir. Bu durum; Şarkışla Ovası’nın, büyük ölçüde tektonik faaliyetler ile meydana gelen çökme sonucunda oluştuğunu kanıtlamakla birlikte, ovanın kuzeybatısında Sağır-Dikili arasındaki düzlüğün oluşmasında jips erimeleri de etkili olmuştur. Bu nedenle ovanın oluşumunda çökme ve jips erimelerinin birlikte etkili olduğu söylenebilir.

Kanak Deresi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzeybatı-güneydoğu ve Doğu-Batı yönünde akan Kanak Deresi ilçenin içinden geçmektedir ve çevresinde tesisler bulunmaktadır. Sulamada da kullanılan Kanak Çayı’nın yan kollarıyla birlikte akaçlama alanının, yaklaşık 450 km² kadar olduğu tahmin edilmektedir. Kar, yağmur ve kaynak sularından beslenmektedir. Debisi ilkbahar mevsiminde artmakta, buna karşılık yaz mevsiminde ise azalmaktadır. Akım miktarı yağış ve kar erimelerine bağlı olarak artarken, fazla buharlaşma nedeniyle yaz sonlarına doğru kimi zaman kurumaya yakın bir duruma gelmektedir.

Şarkışla barajı[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüz Şarkışla'sında merkezi sayılabilecek bir bölgeye yakın bulunan baraj uzun yıllar boyunca sulama amaçlı olarak kullanılmış ancak zamanla dibi dolduğu için işlevini yitirmiştir. 2019 yılında boşaltılarak zemin düzeltilmiş ve ortaya küçük bir gölet yapılmıştır. Günümüzde sadece baraj gövdesinin bulunduğu yer bir tür yükselti hâlinde durmaktadır. Baraja gelen birkaç tür su kuşu gölete de bahar aylarında gelmeye devam etmektedir. Bir restorant ve canlı alabalık satış yeri de mevcuttur.

Sosyal - Ekonomik Durum[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçe nüfusunun % 47,8’i köylerde % 52,2’si ilçe merkezi ve beldelerde yaşamaktadır. Sivas ilinin ve çevre bölgenin hem nüfus hem de ekonomik faaliyet olarak en büyük, en gelişmiş ve kültür varlığı açısından da en zengin ilçesi konumundadır. Geçim kaynağı önemli ölçüde tarım ve hayvancılık olup, bunun yanında en büyük geçim kaynağı yurt dışı isçiliği ve ticarettir. Şarkışla nüfusuna kayıtlı 137.963 kişiden 51.571'i ilçe merkezinde ikamet etmekte geri kalanı başta yurt dışında olmak üzere çeşitli illerde bulunmaktadır. Köyden şehre göç nedeniyle kenar mahallelerde gecekondulaşma mevcuttur. Konut probleminin çözümüne yönelik olarak Bel-kent Yapı Kooperatifi aracılığıyla 504 Konut inşa edilerek iskâna açılmıştır. Yapılan yeni ve eski Toki binalarıda muvcuttur, Kale Mahallesinde Sivas yolu üzerindedir. Belkentte çeşitli firmaların yapmış olduğu yeni binalar sayesinde yeni yaşam alanları oluşmuştur ilçede. İnşaat sektörü 2000'li yıllardan itibaren ilçe ekonomisinin en önemli itici gücünü oluşturmaktadır.

Halkın yaşantısı genel olarak geleneksel Anadolu hayat tarzıdır. İlçe halkından 18.000 kişinin başta Danimarka, Almanya, Hollanda ve Fransa olmak üzere diğer Avrupa ülkelerinde çalışıyor olması büyük sermaye birikimine yol açmıştır. Bu birikimin 40-50 milyon TL^{[kaynak belirtilmeli]} civarında olduğu tahmin edilmektedir. Bu tasarruf şimdiye kadar istenilen ölçüde yatırıma dönüştürülememiş durumdadır. Bunun sebepleri şu şekilde sıralanabilir:

• Geçmişte yapılan bir takım yatırımların başarıya ulaşmaması ve istismar edilmesi nedeniyle oluşan hayal kırıklığı ve güvensizlik,
• Yatırımların yönlendirmesi ve danışmanlığı konusunda kurumsal ve kişisel yetersizlik,
• Sermaye sahiplerinin yatırım sektörleri ve alanları konusundaki bilgi eksikliği ve bunun sonucu olarak yöre halkı;

a) En güvenli yatırım olarak düşündüğü konut ve diğer gayri menkul gibi istihdam yaratmayan ve ekonomide katma değer oluşturma özelliği olmayan verimsiz alanlara yönelmiş

b)Parasını kısmen spekülatif amaçla fakat büyük ölçüde bankalara mevduat olarak yatırmış,

c) Veya başka şehirlerde yatırım yapmaya yönelmiştir.

Hayvan Pazarı[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'nin en büyük hayvan pazarlarından birisi olan ve 200 bin metrekare büyüklüğündeki ticari alan Sivas ve Şarkışla ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır.

Eğitim / Öğretim[değiştir | kaynağı değiştir]

Âşık Veysel Meslek Yüksekokulu[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçe'de ünlü ozan Âşık Veysel'in adının verildiği Cumhuriyet Üniversitesi'ne bağlı bir Meslek Yüksekokul bulunmaktadır. Ortalama 700-800 öğrenci mevcudu ile öğrenime devam etmektedir.

Şarkışla Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu[değiştir | kaynağı değiştir]

4 (dört) yıllık eğitim verecek olan 1500 öğrenci kapasiteli Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu'na ait inşaatın büyük kısmı aslında tamamlanmış olduğu hâlde bitirilemediği için binanın hizmete girmesi ertelenmektedir. 2021 yılında ilk defa 40 kişilik kontenjan ile Bilişim Sistemleri ve Teknolojileri bölümüne öğrenci alımı yapılmıştır.^[11] Ancak okul binasının inşaatı bitmediği için Âşık Veysel Meslek Yüksekokulu içerisinde bir adet sınıf tahsis edilmiştir.

Öğrenci Yurdu[değiştir | kaynağı değiştir]

Kredi Yurtlar Kurumu tarafından inşa edilen ve hizmet kalitesi son derece yüksek olan 650 kişilik Muhsin Yazıcıoğlu Öğrenci Yurdu 4 ayrı blokta (kız öğrenciler için 2 blok, erkek öğrenciler için 2 blok olacak şekilde) öğrencileri barındırmaktadır. Tesis 2017 yılında hizmete girmiştir. Âşık Veysel Meslek Yüksekokulu'na çok yakın bir mesafede olup ulaşım için herhangi bir araca ihtiyaç yoktur. 4-5 dakikalık bir yürüyüş süresi ile okula ulaşmak mümkündür.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1965[12]	62.432	6.766	55.666
1970[13]	62.552	8.229	54.323
1975[14]	68.540	12.763	55.777
1980[15]	64.298	12.682	51.616
1985[16]	67.235	15.917	51.318
1990[17]	49.116	16.181	32.935
2000[18]	49.318	20.654	28.664
2007[19]	41.950	20.851	21.099
2008[20]	41.843	20.761	21.082
2009[21]	41.031	20.802	20.229
2010[22]	40.338	20.779	19.559
2011[23]	39.413	20.777	18.636
2012[24]	38.448	21.087	17.361
2013[25]	38.094	21.181	16.913
2014[26]	38.655	22.020	16.635
2015[27]	37.520	22.136	15.384
2016[28]	37.683	22.590	15.093

Almanya, İsviçre, Hollanda, Danimarka olmak üzere özellikle Avrupa'ya 1960'lı yıllardan itibaren çalışmak için giden vatandaşların yoğun olduğu bir ilçedir. Yurtdışında yaşayanların ailelerini de götürmesi, orada doğan çocukların ülkeye geri gelmemesi gibi nedenlerle dolaylı olarak nüfus üzerinde olumsuz etki yapmıştır. Ancak asıl sorun köyden kente göç olarak ortaya çıkmıştır. 1990'lı yıllardan başlayarak köylerde yaşayanların bir kısmı Şarkışla ilçe merkezine göç etmektedir. Fakat bundan da öte başta Ankara olmak üzere, Mersin, İzmir, İstanbul, Kayseri gibi şehirlere göç artmıştır ve bölgenin nüfusun hızla düşmesine yol açmıştır. Ancak yaz aylarında geçici olarak belirgin bir nüfus artışı hem merkezde köylerde yaşanmaktadır. Bu durumun sebebi ise yurtdışında ve şehir dışında yaşayanların tatili köylerinde geçirmek istemeleridir. Fakat bu etken de gençler arasında giderek azalmaktadır.

Mahalleler[değiştir | kaynağı değiştir]

Pınarönü, Kandemir, Gültekin, İstiklal, Kale, Esentepe, Kayalıyokuş, Damlaca, Yeni, Yıldırım, Yukarı, Sağır

Camiler[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçede 16 camii bulunmakta, birkaç camii ise yapım aşamasındadır. Camiler: Hacıimmetli Camii, Fatih Camii, Arafat Camii, Çarşı Camii, Yıldırım Bayezid Camii, Murat Camii, Kale Camii, Ravza Camii, Ulu Camii (1664), Muhsin Yazıcıoğlu Camii ve Külliyesi.

Yemek Kültürü[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçede değişik kültürlerden insanlar yaşadığından dolayı, yemek kültürü bir hayli zengindir. 93 Harbi sırasında Kars-Erzurum'dan buraya yerleştirilen insanların kendi kültürlerini de beraberinde getirdiklerinden, o kültürlere ait birçok yemek, bütün Şarkışla'da kabul görüp, herkes tarafından yapılmaktadır. Ayni zamanda yerli halkın da, Sivasin diğer bölgelerinden çok değişik olmasa da, kendine has yemekleri bulunmaktadır. Şarkışla'nın başlıca meşhur yemek ve tatlıları:

Çorbalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Arabaşı çorbası, Bulamaşı, Düğürcük çorbası, Sulu köfte, Tatar çorbası, Yarmaaşı, Herle

Yemekler[değiştir | kaynağı değiştir]

Arabaşı, İçli köfte, Madımak, Su böreği, Omaç, Sündürme, Cücük, Dizman mantısı, Bulgur pilavı, Katıklı köfte, Patates böreği, Kaygana, Evelik sarması, Kabak çiçeği dolması, Sirken böreği, Velibah, Yağlama, Guymah, Dal turşusu mıhlaması, Keşkek, Mıhla, Köremez, Deri Kebabı, Mumbar

Mantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sini mantısı, Ufak mantı/Bideleme, Haluj/Hambal (Çerkes), Hingel, Gılnış-Cırdıgış (Çeçen), Üç ibikli mantı, Kızıl mantı

Tatlılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kavut, Hurma (Kalburabastı) tatlısı, Baklava, Un helvası, Sütlü (Sütlaç), Hasıda, Üzüm çorbası, Ufak tatlısı, Paşa Sarması

Şarkışla'ya bağlı bazı köylerin eski isimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Şarkışla'ya bağlı bazı köylerin eski ve yeni adları
ESKİ	Alıkviran	Adıyaman	Şağrı/Şarklı	Hekimkışlası	Köylez	Kaldurak	Alınpınarı	Osmanlı	Mergesen	Çakal	Kızıltan/Kızıldon	Çıhsıyan	Karaüyük	Gazibağ	Peyik	Yapaltın	Çayırşeyhi	Hatir	Hızırbey	İğdelüce	Kalaycık	Karacaviran	Gantaros	Savcun	Kanak	Lisanlı	Pöhrenk	Ortakışla/Ortabucak	İskantopacı	Tuzla	Ebesil	Savran	Kürtaraposman	Sarıabdal	Tezekçikavaği	İğdiş
YENİ	Alıkören	Bağlararası	Başağaç	Benlihasan	Beyyurdu	Bozkurt	Canabdal	Çanakçı	Çatalyol	Çiçekliyurt	Demirköprü	Dikili	Emlek Hüyük	Gaziköy	Gülören	Gümüştepe	Gürçayır	Hardal	Hocabey	İğdecik	Kalecik	Karacaören	Karakuz	Kızılcakışla	Konakyazı	Kömürkaya	Oluktaş	Ortaköy	Ortatopaç	Polatpaşa	Samankaya	Sarıkavak	Sarıkaya	Sarıtekke	Temecik	Yükselen

Tarihi yapılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Şarkışla Ulu Camii: Kapısının üstündeki kitabeye göre Hicri 1080 (Miladi 1669) yılında yapılmıştır. Üsküdarlı Mehmet Efendi Vakfındadır. 1900 yılında Hacı Hasan Sami Paşa tarafından büyük çapta onarılarak bugünkü şeklini almıştır.

• Şarkışla Kalesi: "Atatürk Kalesi" adıyla da bilinir. İlçenin ortasında yüksek bir tepedir. Kaleye ait hiçbir iz yoktur. Kaleden çok höyüğe benzemektedir. Ancak belediye tarafından çevresine sur benzeri duvarlar örülmüştür. Bilimsel kaynaklarda "Şarkışla Merkez Höyüğü" olarak bahsedilmektedir.^[29] Ancak bu adlandırma ilçeye çok yakın bir konumda bulunan Merkez Hüyük köyündeki -günümüzde yokolmuş olan- höyük ile karıştırılmaya müsaittir. İlçe ahalisi tarafından ise bu isim zaten kullanılmaz ve "Kale" olarak bahsedilir. 1998 yılına ait "Sivas İli Yüzey Araştırması" içerisinde bu tepe üzerinde oluşan tahribata dair bilgilere yer verilmiştir.^[30] Kalede yer alan ve uzun yıllar boyunca özellikle akşamları müzikli eğlence mekanı olarak kullanılan tesislerde Şarkışla'lı yerel ses sanatçısı "Ati" (Atila Ceritoğlu) sahneye çıkmış ve burası kendisi ile özdeşleşmiştir.^[31] Ancak günümüzde bu tesisler kaldırılmıştır ve kale atıl olarak durmaktadır.

Bunlardan başka ilçede Radar tepesinde Arap Dede, Küpeli köyünde Küpeli Dede, Çatalyol köyünde Kara Baba, Döllük köyünde Koyun Baba, Abdallı köyünde Abdal Baba, Alaman köyünde Colü Dede, Saraç köyünde Şeme Baba yatırları vardır.

Köylerdeki yapılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaldırak Kalesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Emlek Kale köyünün alt tarafında, Kaldırak çayı üzerinde kale kalıntısı bulunmaktadır. Osmanlı dönemi kayıtlarında yer alan "Kaldırok Kalesi" isimli köyün bu bölgede olduğu yönünde emareler vardır. Dolayısıyla bu isim köyün yanından geçen Kaldırak Çayı'nın adı ile de bağlantılıdır. Bahsi geçen köyün ismi bazı kaynaklarda “Kaldurak Kalesi” olarak da geçmektdir.^[32] Osmanlı'ya ait bazı kayıtlarda ise "Kaldıravuk Kalası" adıyla anılır.^[33]

Aşık Veysel Müzesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük halk ozanı Âşık Veysel’in yaşadığı Sivrialan köyündeki evi 1982 yılından itibaren Kültür Bakanlığı tarafından müzeye dönüştürülmüştür. Âşık Veysel’in kişisel eşyaları, sazları, fotoğraflar bulunmaktadır. Her yıl 16-21 Mart tarihleri arasında Şarkışla Sivrialan köyünde anma törenleri ve Âşıklar Bayramı düzenlenmektedir.

Hardal Köyü Camii[değiştir | kaynağı değiştir]

Hardal köyündeki yaklaşık 500 yıl önce yapıldığı tahmin edilen caminin dış duvarlarının yarısı, üst örtüsü tamamen yıkılmıştır. Duvarlar kesme taş örtülüdür.

Çanakçı Köy Odası[değiştir | kaynağı değiştir]

Çanakçı köyünde yer alan ve ahşap direklerle desteklenerek inşa edilmiş olan köy odasının içerisindeki tabelaya göre Hicri 1272 (Miladi 1855) yılında yapılmıştır. Köyün tarihi köy odası sürekli temiz tutulmakta ve bakımı yapılmaktadır.^[34]

Alaman Kaya Mezarı[değiştir | kaynağı değiştir]

Alaman - Yahyalı yolu üzerinde köyden yaklaşık 5 km sonra yer alır. Olasılıkla Roma dönemine aittir. Ana kayanın işlenmesi ile elde edilen cephe formuna sahiptir.^[35] Giriş kapısından beşik tonozlu büyük odaya geçilir. Odaya bitişik mezar odası vardır. Günümüzde korumasız durumdadır.

Halk ozanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Sefil Selimî, Âşık Hüseyin, Âşık Agâhî, Âşık Kamber, Âşık Kemter, Âşık Kul Veli, Âşık Şevki, Âşık Bekir, Âşık Ali İzzet Özkan, Âşık Ali İzzet Savaş, Âşık Merdanoğlu, Âşık Mehmet Ali, Âşık Yoksul, Âşık Fazlı başta olmak üzere 200’ün üzerinde ulu ozan vardır. Emlek yöresi halk ozanlarının en çok çıktığı bölge olarak tanınmaktadır.

Turnaları gördüm Şarkışla’nın düzünde
İlkbahar aylarında Mart’ın da yazında
Bu gece dinlenin Turna dağın yüzünde
Kalkınca Kızılırmağa inin turnalar

-Âşık Yoksul-

Doğan Kaya tarafından Emlek yöresinde tespit edilmiş olan dokuz kadın âşığın var olduğu da dikkate değerdir. Bunlar; Cemile Uzundal (1932-Ağcasu), Dudu (19. yüzyıl-Kümbet), Emine (1810-Beyyurdu), Fadime (19. yüzyıl-Sivralan), Fatma Hasgül (1952-Mescit), Kamer (18. yüzyıl-İğdecik), Gülhanım (20. yüzyıl-Saraç), Yeter (1922-Saraç) olarak kayda geçmiştir.^[36] Şarkışla merkez ve diğer köyleri de dahil edildiğinde kadın ozan sayısı 20'yi aşmaktadır. Örneğin Merkez Hüyük köyünden Âşık Esme'nin ağıtları dikkate değerdir.^[37][38]

Kara yazı şu karalı başımda
Ayırdılar zemherinin kışında
Gündüz hayalimde gece düşümde
Arzumanım kaldı-gitti anada

-Âşık Esme-

Kaplıcalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Şarkışla yöresinde kaplıcalar için "Çermik" kavramı kullanılmaktadır.^[39]

Ortaköy Çermiği[değiştir | kaynağı değiştir]

Şarkışla ilçesine 18 km uzaklıktadır. Ortaköy girişinden yaklaşık iki kilometre önde yer alır. Açık bir havuzu, kapalı erkek ve kadın havuzları ile 14 odalı bir moteli ve dinlenme tesisleri bulunmaktadır.

Alaman Çermiği[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçe merkezine 33 km uzaklıktaki Alaman köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Suyu oldukça kükürtlü ve mineral açısından zengindir.

Mesire alanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Şarkışla'ya yakın mesafelerde bulunan Yapaltın Barajı ve Maksutlu Barajı etrafında Belediye tarafından düzenlenmiş mesire ve piknik alanları bulunmaktadır. İlçe içerisinde eski Şarkışla Barajı'nın yerine yapılan göletin yanında yine mesire alanı oluşturulmuştur.

Hava Radar Mevzi Komutanlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

1956 yılında kurulan ve halk arasında daha sonra "Radar" olarak anılmaya başlayan bölgede görev yapan garnizon Şubat 2011 tarihinde kapanmıştır. 100 kadar rütbeli asker ve 100'ün üzerinde er bulunan askeri tesislere ait lojmanlar daha sonra yıkılarak yerine TOKİ tarafından toplu konutlar inşa edilmiştir. Kurulduğu dönemde hava radar istasyonuna ayrılan yer içerisinde kalan bir türbenin yıkılmak istendiğinde Yedi Kardeşler adı verilen kutlu kişilerin gelerek birkaç gece üst üste çadırları taşladığı, sonraki yıllarda ise radarın yeşile boyalı olan yerlerinin kırmızıya boyatıldığında cihazların çalışmaz olduğu, ancak mühendislerin radarda herhangi bir arıza olmadığını söylemeleri üzerine bir askerin teklifi ile radarın yeşile boyatılması sonucu çalışmaya başladıkları söylentileri yayılmıştır.^[40]

Halk inanışları[değiştir | kaynağı değiştir]

Şarkışla bölgesindeki halk inanışları daha çok Emlek yöresi inanışları ile özdeşleşmiş durumdadır. İnsanlara yardıma gelen ve onları sınayan Hızır anlayışına Şarkışla ilçe merkezinde ve yöredeki tüm köylerde rastlanır. Her biri farklı köylerde bulunan yedi evliyanın bir araya geldiği "Yedi Kardeşler" inanışı mevcuttur. Bir rivayete göre; Ahmet Yesevi’nin yedi öğrencisi fetih için buraya gelirler.^[41] Buna göre yedi evliya kardeşler; Şeme Baba, Küre Baba, Ağ Baba, Kara Baba, Muhtar Abdal, Can Abdal, Colü Dede olarak sayılmaktadır.^[42] Karababa mezarı Elmalı ve Kazancık köyleri arasındadır. Kızılcakışla yakınlarındaki en önemli yatırlardan birisi ise Ağbaba olarak kabul görür.^[43] Mezarı Sivas-Şarkışla-Kayseri yolu üzerinden Kızılcakışla yoluna girilerek ilerlendiğinde köye yakın bir konumda birkaç km sol tarafta kalmaktadır. Bazı dağların kutlu kabul edilmesi de yine yaygın inanışlar arasındadır.

Emin Kuzucular[değiştir | kaynağı değiştir]

Derlemeci ve halk kültürü araştırmacısıdır. 1970'li ve 1980'li yıllarda Sivas Folkloru ve Türk Folkloru gibi dergilerde makaleleri yayınlanmıştır. Akçakışla başta olmak üzere Şarkışla yöresindeki pek çok köyde halk inanışları ve yöresel efsanelere dair ayrıca halk kültürü ile ilgili derlemeler yapmış ve gözlemlerini, yaptığı incelemeleri kayda geçirmiştir. Türkiye'de yapılan folklor araştırmalarının tarihsel gelişim süreci içerisinde "Dergici Gelenek" olarak bilinen dönemin devamında yer alır.^[44] Asıl mesleği öğretmenlik olan Emin Kuzucular 1930 Akçakışla doğumludur. Pamukpınar Köy Enstitüsü'nden mezun olmuştur. Askerlik görevini 1960 yılında İzmir'de tamamladıktan sonra çeşitli yerlerde görev yapmış, ardından Şarkışla Kanak'ta ve 1964 - 1969 yılları arasında ise Akçakışla'da çalışmıştır. 1982 yılında Hatay'da emekli olmuş ve Dörtyol ilçesinde 1997'de ölmüştür.

Seyfeddin Soysal[değiştir | kaynağı değiştir]

1966 Şarkışla doğumlu ressam ve heykeltıraş. 1988 yılında Hollanda'ya taşınarak orada yaşamını sürdürdü ve oradaki atölyesinde çalışmalarına başladı. Türkiye'ye dönerek memleketi olan Merkez Hüyük köyüne yerleşti ve yılın yarısını Hollanda'da yarısını ise Türkiye'de köyünde geçirerek atölye çalışmalarını iki ülkede de sürdürdü.^[45] 2 Şubat 2012 tarihinde evindeki şömineden çıkan karbonmonoksit gazından zehirlenerek hastaneye kaldırıldı, 2 gün sonra 4 Şubat 2012 gününde 46 yaşında öldü.

Özellikle "Kağnı" adlı eseri Şarkışla'nın kırsal yaşamı ile özdeşleşerek sembolü hâline gelmiş durumdadır.

Merkez Hüyük köyündeki, içinde atölyesinin de bulunduğu evin, müze hâline dönüştürülmesi planlanmaktadır.

Şarkışla Kilimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Çok çeşitli desenlere sahip kilimler, farklı boyutlardaki ahşap veya metal tezgâhlarda el ile dokunur. Çözgü ve atkıda yün iplik kullanılır. Geometrik desenlerin yoğun rastlandığı simetrik biçimler bulunur ve bunlar çoğunlukla iç içe geçer. Bitki ve hayvan simgelerine sıklıkla rastlanır. Kullanılan renkler ise genellikle kırmızı, mavi, yeşil, siyah ve turuncudur.^[46] Kurtağzı, koçboynuzu, pıtırak, nazarlık, akrep, çengel, eli-belinde, göz, suyolu gibi isimler verilen desenler oldukça yaygın olarak kilimlerde yer alır. Düz ve sicim olarak bilinen iki teknikle dokunur.^[47]

Kaymakamlık Logosu[değiştir | kaynağı değiştir]

Şarkışla'nın simgesi hâline dönüşmüş olan logo tasarımında bağlamadan esinlenilmiştir.^[48]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Şarkışla Aşık Veysel Meslek Yüksekokulu - Resmî site
• Şarkışla Kültürü - Facebook Sayfası
• Öğrenci Yurdu Hizmete Açıldı - Haber
• Sivas Valiliği - Şarkışla
• Doğan Kaya, Emlek Yöresinde Aşıklık Geleneği 20 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Turnalar" şiiri, Mustafa Soylu (Âşık Yoksul) (Şarkışla yöresi anlatılmaktadır)
• Şarkışla, Ahmet Özdemir (Köşe Yazısı, 02 Haziran 2019)
• Âşık Esme Şahin, Derleyen: Dr. Doğan Kaya, 2007(Hayatı ve bazı ağıtları)
• Emin Kuzucular, Milli Kütüphane - Türkiye Makaleler Bibliyografyası
• Şömineden Zehirlenen Ressam Yaşamını Yitirdi - Haberler
• Emlek Yöresinin Arkeolojik Dokusu, Musa Tokmak
• Şarkışla Tanıtım Klibi
• Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma Envanteri, Şarkışla 29 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Sivas İli Yüzey Araştırmaları, Merkez ve İlçeler^{[ölü/kırık bağlantı]} (Höyükler ve Tarihi Yerleşim Alanları, 1992 - 1993 - 1994 - 1995, İndirilebilir PDF)
• Şarkışla Fotoğrafları (Yüksek Çözünürlüklü) ve Siyah Beyaz Fotoğraflar
• Hava Radar Gecesi Tanıtım Videosu - 2009 (Slayt formatında fotoğraflar ile)
• Şarkışla'lı Öksüz Ahmet (Çocukluğunda trenden inerek ailesini kaybedip Şarkışla'da kalmıştır.)
• Şarkışla Kaymakamlığı - Logo: Ana Logo - Logo Set (Yüksek çözünürlüklü) (+)
• Şarkışla Kalesi - Fotoğraflar ("Şarkışla Merkez Höyük" adıyla).

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Emlek yöresi
• Âşık Veysel Meslek Yüksekokulu
• Osman Fazıl Polat
• Şarkışla Ulu Camii

Fotoğraflar[değiştir | kaynağı değiştir]

• 

  Kaymakamlık Binası - Şarkışla

• 

  Mirza Mercan Konağı

• 

  Şarkışla Kalesi (sur görünümlü duvarlar)

• 

  Şarkışla Kalesi (günbatımı, yandan)

• 

  Şarkışla Kalesi (tam görünüm)

• 

  Kanak Deresi ve Muhsin Yazıcıoğlu Camisi

• 

  Muhsin Yazıcıoğlu Camisi (Kale'den görünüm)

• 

  Kaymakamlık Binası (Kale'den görünüm)

• 

  Şemsi Efendi Konağı - Şarkışla

• 

  Yapaltın Barajı, Mesire Alanı - Şarkışla

• 

  Muhsin Yazıcıoğlu Öğrenci Yurdu (Şarkışla)

• 

  Ressam Seyfeddin Soysal'ın Evi (Merkez Hüyük köyü) - Müzeye dönüştürülmesi planlanmaktadır.