Rusya Çarlığı
| 1547-1721 | |||||||||
 Bayrak
 Arma
| |||||||||
 1600 yılındaki sınırlar | |||||||||
| Başkent |
Moskova Alexandrova Sloboda (1564–1581) Sankt-Peterburg (1712–1721) | ||||||||
| Yaygın diller | Rusça | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| Çar | |||||||||
• 1547–1584 | IV. İvan (ilk) | ||||||||
• 1682–1721 | I. Petro (son) | ||||||||
| Yasama organı | Zemski Sobor | ||||||||
| Tarihçe | |||||||||
• Kuruluşu | 1547 | ||||||||
| 1558–1583 | |||||||||
| 1598–1613 | |||||||||
| 1654–1667 | |||||||||
| 1700–1721 | |||||||||
| 10 Eylül 1721 | |||||||||
• Dağılışı | 1721 | ||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 2.800.000 km2 (1.100.000 sq mi) | ||||||||
| Para birimi | Ruble | ||||||||
| |||||||||
| Rusya tarihi |
|---|
 |
Rusya Çarlığı (Rusça: Русское Царство, Russkoye Tsarstvo, ya da Российское царство, Rossiyskoye tsarstvo), 1547 yılında Korkunç İvan'ın Çar unvanı almasıyla başlayan ve 1721'de Çar I. Petro'nun Rus İmparatorluğu'nu kurmasıyla son bulan Rus devletinin resmî[1] adıdır. Çarlıktan önce bu topraklarda Moskova Knezliği egemen olduğu için çarlık Batı Avrupa dillerinde Moskova olarak adlandırılmaktadır.[2] Ayrıca Rusça[3] ve Türkçe[4] kaynaklarda da Moskova Çarlığı olarak bilinir.
Köken[değiştir | kaynağı değiştir]
16. yüzyılda, azalan Moğol ve Altın Orda baskılarıyla birlikte Moskova Knezliği bölge üzerindeki etkisini arttırmış ve III. İvan'ın son Bizans imparatorunun kızı ile evlenmesi ile de Bizans'ın varisi olduğunu ilan etmiştir. Aristokratlar, olaydan sonra yönetimde Bizans geleneklerini sürdürmüşler. İstanbul'un Fethi'nin ardından bütün Ortodoks kiliselerinin başı sayılan Rus Ortodoks Kilisesi'nin Rusya'nın Roma ve Bizans imparatorluklarından sonra Üçüncü Roma olacağına dair kehaneti de Moskova Prensliği'nin bölgedeki Ortodokslar üzerindeki etkinliğinin artmasını sağlamıştır.
Korkunç İvan'ın 1547'de resmen Rus Ortodoks Kilisesi tarafından Çar ilan edilmesi ile Rusya Çarlığı kuruldu. Korkunç İvan, Kazan Hanlığı ile yıllardır devam eden savaşları 1552 yılında başkent Kazan'ı alarak sonlandırdı. Daha sonra Astrahan Hanlığı'nı da ele geçiren Rusya'nın sınırları Orta Asya'ya dayanmış oldu.
Bizans'ın mirası[değiştir | kaynağı değiştir]
16. yüzyıla gelindiğinde Rus çarları güçlü ve otokratik birer figürdü. Moskova hükümdarı bu unvanı kullanarak Bizans İmparatoru ve Moğol Han'ı ile eşitliğini sağlayarak onlar gibi büyük bir hükümdar veya imparator (çar (Rusça: царь) Roma İmparatorluğu unvanı/ismi "Sezar"ın Slav uyarlaması) olduğunu vurgulamaya çalıştı. III. İvan, 1472'de son Bizans İmparatoru XI. Konstantinos Paleologos'un yiğeni Sophia Palaiologina ile evlenince Moskova Bizans terimlerini, ritüellerini, unvanlarını ve hala Rusya arması olarak kullanılan çift başlı kartal amblemini kabul etti.
İlk başlarda çarlar, Bizans terimi "otokrat"ı sadece bağımsız bir hükümdar olduklarını nitelendirmek için kullansa da IV. İvan'dan itibaren mutlak hakimiyet (otokratik) anlamında kullanıldı. 1547'de Büyük Dük IV. İvan, Çar olarak taç giydi ve böylece en azından Rus Ortodoks Kilisesi tarafından İmparator olarak tanındı. 1453'te Konstantinopolis Osmanlı İmparatorluğu'nun eline geçince özellikle Pskov Başrahibi 1510'da Rus çarının tek meşru Ortodoks hükümdar, Moskova'nın ise Üçüncü Roma olduğunu ve Rus çarının Hristiyanlık'ın ve daha önceki dönemlerde Roma İmparatorluğu'nun (Batı ve Doğu) iki merkezi olan Roma ve Konstantinopolis'in son halefi olduğunu iddia etti. "Üçüncü Roma" konsepti ilerleyen yüzyıllarda Rus halkı tarafından kendilerini tanımlamak için kullanıldı.
IV. İvan'ın hükümdarlığının erken dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]
Çarların otokratik hükmü IV. İvan döneminde zirveye ulaştı ve çarlar "Grozny" unvanını aldı. Rusça "grozny" sözcüğü İngilizceye "terrible (korkunç)" olarak çevrildi. Bu çeviri eski İngilizcede "terrible"ın karşılığı olan ilham verici, tehlikeli, güçlü, zorlu gibi bir anlamda kullanılmıştı. Türkçede ise "korkunç" olarak kullanıldı ve bu unvan aynı zamanda İvan'ın takma adı oldu. Yani bu unvan kötülük veya kusurluluk gibi anlamları ifade etmez.[5][6][7]
IV. İvan 1533'de üç yaşındayken Moskova Büyük Knezi oldu. İvan 1547'de tahtta otoritesini sağlayana dek boyarlar Şuyski ve Belski naiplik için yarıştı. Moskova'nın imparatorluk iddialarını yansıtan İvan, Bizans imparatorlarının taç giyme ritüellerinin model alındığı bir ritüelle Çar olarak taç giydi. Bir grup boyarın destekleri ile İvan hükümdarlığına bir dizi faydalı reform ile başladı. 1550'de yeni bir kanun ilan etti ve askeriyeyi ve yerel yönetimleri yeniledi. Bu reformlar savaş halinde devleti dik tutmayı amaçlıyordu.
Opriçnina[değiştir | kaynağı değiştir]
İvan, 1550'lerin sonunda danışmanlarını, hükûmeti ve boyarları kendine düşman etti. Tarihçiler bunun sebebinin politik ve kişisel düşmanlıklar mı yoksa İvan'ın zihinsel dengesizliği mi olduğunu belirleyemedi. 1565'de Rusya iki bölüme ayrıldı: knezin kendi toprakları (ya da Opriçnina ve kamusal alanlar (ya da Zemşçina). İvan kendi toprağı olarak devletin en önemli ve zengin bölgelerini seçmişti. İvan'ın göz koyduğu topraklarda İvan'ın ajanları; bölgedeki boyarlara, tüccarlara ve sıradan halka baskılar yapıp topraklarına el koydu ve hatta onları infaz etti. Böylece Rusya'da Novgorod Katliamı (1570) olarak da bilinen on yıllık terör dönemi başladı. Opriçnina'nın politikalarının bir sonucu olarak İvan, önde gelen bütün boyarların ekonomik ve politik gücünü kırdı. Böylece Rusya'da onun yerine geçebilecek bir kişi bırakmayıp devletini daha da merkeziyetçi bir hale getirdi. Bu politikalarından dolayı ticaret azaldı, vergiler ve şiddet eylemleri arttı bunun sonucu olarak köylü halk Rusya'yı terk etmeye başladı. Köylülerin ülkeyi terk etmelerini onları topraklarına bağlayarak engellemeye çalışan İvan, Rusya'yı yasal serfliğe (kölelik) yaklaştırdı. 1572'de İvan sonunda Opriçnina uygulamalarını bıraktı.
Popüler bir teoriye göre Opriçnina'nın uygulanma amacı, savaş için kaynak sağlamak ve iç muhalefeti bastırmaktı ancak sebebi ne olursa olsun İvan'ın iç ve dış politikaları Rusya'ya üzerinde yıkıcı etkiler bıraktı ve ülkeyi Karışıklık Dönemi'ne (Smutnoye vremya, 1598-1613) sürükledi.
Romanovlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Yeni hanedanın ilk görevi devletin düzenini sağlamak olmuştu. 1617'de Rusya'nın düşmanları Polonya ve İsveç arasında savaş çıkınca Rusya bu durumdan faydalanıp İsveç ile barıştı. 1605-1618 Lehistan-Rusya Savaşı, 1618'de Deulino Antlaşması ile son buldu. Antlaşmaya göre 1509'da Litvanya Büyük Dükalığı'ndan alınan Smolensk'de dahil olmak üzere bazı bölgeler Leh hükmüne terk edildi.
Romanov Hanedanı'nın ilk yöneticileri zayıf kişilerdi. Mihail'in saltanatı sırasında devlet işleri 1619'da Moskova Patriği olan çarın babası Filaret'in ellerindeydi. Mihail'in oğlu Aleksey (1645-1676 arasında hüküm sürdü) döneminde ise çar hükûmeti yönetmek için Boris Morozov'u görevlendirmişti. Morozov, makamını kötüye kullanarak halkını sömürdü. Çar onu 1648'deki Moskova İsyanı'ndan sonra görevden almak zorunda kaldı.
1632'de Smolensk'i almak için yapılan başarısız bir girişimden sonra Çarlık, Polonya ile 1634'de barıştı. Polonya Kralı IV. Władysław Waza'nın babası ve selefi III. Zygmunt Waza, Karışıklık Dönemi sırasında Rus boyarları tarafından Rus çarı seçilmişti. Antlaşmanın bir koşulu olarak Władysław, bu unvan ile ilgili tüm iddialarından vazgeçti.
Sibirya'nın fethi[değiştir | kaynağı değiştir]
Rusya, doğuya doğru ilerleyişinde çok az direnişle karşılaştı. 1581'de kürk ticaretine ilgili Stroganov tüccar ailesi, Batı Sibirya'ya keşif gezileri düzenlemek için Kazak lider Yermak Timofeyeviç'i kiraladı. Yermak, Sibir Hanlığı'nı yendi ve Obi ve İrtiş nehirlerinin batısındaki toprakları Rus Çarlığı'nın mülkü ilan etti.
Mangazeya gibi üslerden ayrılan kimi tüccarlar ve kaşifler Rusya'nın sınırlarını Obi Nehri'nden Yenisey Nehri'ne, daha sonra Lena Nehri'ne ve en son da Pasifik Okyanusu'na kadar genişletti. 1648'de Kazak lider Semyon Dejnyov, Asya ve Amerika kıtaları arasında bir geçiş noktası buldu. 17. yüzyılın ortalarına gelindiğinde Ruslar Amur Nehri'ne ulaşıp Çin İmparatorluğu ile sınır olmuştu.
Qing Hanedanı ile yaşanan bir dizi savaştan sonra Rusya ve Çin arasında 1689'da barış imzalandı. Nerçinsk Antlaşması ile Rusya, Amur Vadisi'ndeki hak iddialarından vazgeçti ancak Baykal Gölü'nün doğusunun ve Pekin'e giden ticaret yolunun üzerinde egemenlik sağladı. Çin ise Mançurya'daki hükmünü sağlamlaştırdı.
18. yüzyıl (İmparatorluğa geçiş)[değiştir | kaynağı değiştir]
Büyük Petro (1672-1725) Rus Çarlığı Avrupa'da söz sahibi bir devlet haline getiren en önemli kişidir. Ama Büyük İmparatorluğunda, sadece 14 Milyon insan vardı. 14 Milyon kişinin çoğu çiftliklerde yaşıyordu. Çok az kişi de şehirlerde yaşıyordu. 1723 yılına kadar kölelik önemli bir yer tutuyordu. Ama Büyük Petro, köleleri, hizmetçilere çevirdi. Büyük Petro'nun ilk askeri saldırısı Osmanlı üzerine oldu. Sonra kuzeye dönüldü. Rusya'nın Karadeniz ile herhangi bir bağlantısı yoktu. Sadece Barents Denizi'nin bir bölümü olan Beyazdeniz'de "Arhangelsk" adında bir limanı vardı. Ama o da yılın 9 ayında donuktu. Baltık Denizi'ne geçiş ise İsveç tarafından engelleniyordu. İmparator Petro, denize ulaşabilmek için, 1699 yılında Saksonya ile gizli bir antlaşma imzaladı. Bundan sonra Danimarka, Polonya, Litvanya, Rusya-İsveç'e saldırdı. 1721 yılında,İsveç'in barış istemesi sonunda bir antlaşma imzalandı. Antlaşmaya göre, Ruslar Güney'den ve Kuzey'den denize ulaşabiliyordu. Sankt-Peterburg adında yeni bir şehir inşa edildi ve yeni başkent Sankt-Peterburg oldu. Petro, Hükûmeti o zamanki modern kurallara göre yeniden yapılandırdı ve Duma adıyla anılan ve 9 senatodan oluşan meclisi yeniden açtı. Kırsal alanlar yeni il ve ilçelere bölündü. Senatoların görevi, vergi gelirlerini toplamaktı. Onun döneminde, Vergi 3 katına çıkarıldı. Ortodoks Kilisesi'ni devletin bir parçası yapmak için, Ortodoks Kilisesi'ni devletin idari yapısına dahil etti. Patrikhaneyi kaldırdı ve onun yerine hükûmetçe yönetilen Kutsal Sinod ile değiştirildi. Kısaca tek yönetimin parçası olan her şey kaldırıldı. Petro 1725 yılında ardında vasal bırakmadan ölünce, yerine kısa bir süreliğine, I. Katerina geçti. Taç ondan sonra Çariçe Anna'ya geçti. Anna İvanovna döneminde Reform hareketleri yavaşlatıldı ve Osmanlı ile savaşıldı. Yapılan savaşı kazanarak Kırım Hanlığı'nın zayıflamasına yol açtı. Baltık Almanlarının Rus siyasetine uyguladığı baskı nedeniyle, tahta Peter'in kızı Yelizaveta getirildi. Yelizaveta resime, mimariye, bilime önem verdi. Ama onun döneminde yapısal reforma gidilmedi. Onun döneminde 7 yıl savaşları olmuş, ve Rus Çarlığı'da Yelizaveta önderliğinde savaşa katılmıştır. Savaş, Ruslara askeri açıdan büyük bir zafer getirmişse de, politik yönden zayıf kalınmıştır. Yaklaşık 20 yıl tahtta kalmıştır. III. Petro ile evlenen bir Alman prensesi olan II. Katerina veya Büyük Katerina, Yelizaveta'ten sonra tahta getirildi. Katerina döneminde Ruslar Polonya ve Litvanya toprakları üzerinde siyasi kontrolünü genişletti. Ama askeri zaferlerin maliyeti altında ezilen köylü halk isyan etti. Katerina'nın "tüm toprak ağalarını asın" emri üzerine, çoğu asıldı. Ayrıca işkenceler etme ve öldürme suçundan üst düzey soylulardan olan Darya Nikolayevna Saltykova'nın toplum önünde yargılanması ve cezalandırılmasını emretti. Asillerin desteğini sağlamak için, hükûmetine rağmen, serflerin ve diğer düşük sınıfların haklarını ve güçlerini arttırdı. Katerina, serfliğin sona ermesi gerektiğine inanıyordu. Bu işi biraz daha ileriye taşıyarak Nakaz'ında, yani Halkı bilgilendirme notunda serfler için "bizim kadar iyiler" dedi. Ama soylular bu durumu iğrenç olarak değerlendirdi. I. Katerina'nın ölümünden sonra bulunan belgelerde, Katerina'nın Rusya'ya demokrasi getirme konusunda umutlu olduğunda gösterdi. Ama bu durumun Rus İmparatorluğu'nun böyle büyük bir olay için daha hazır olmadığını biliyordu. En büyük sorun, serflerdi. II. Katerina döneminde Osmanlı ile Karadeniz hakimiyeti için savaşıldı ve başarılı oldu.[8]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "В некотором царстве, в некотором государстве..." (Rusça). Journal Rodina. 8 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2009.
- ^ Dominic Lieven (2006). "The Cambridge History of Russia Volume II". Londra: Cambridge University Press. ss. giriş kısmı. ISBN 0-521-81529-0.
- ^ "Vernadsky V. Muscovite Tsardom. in 2 v. Moscow: Agraph, 2001" (Rusça). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2009.
- ^ Bekir Topaloğlu (2007). "İslam Ansiklopedisi". Türkiye Diyanet Vakfı. ss. s. 203. ISBN 975-389-455-4.
- ^ Jacobsen, C. G. (1993). "Myths, Politics and the Not-so-New World Order". Journal of Peace Research. 30 (3): 241-250. doi:10.1177/0022343393030003001. JSTOR 424804.
- ^ Noth, Ernst Erich (1941). "Books Abroad: An International Literary Quarterly". Books Abroad. University of Oklahoma Press. Vol. 15: 343. ISSN 0006-7431.
- ^ McConnell, Frank D. (1979). Storytelling and Mythmaking: Images from Film and Literature. Oxford University Press. 0-19-502572-5; p. 78: "But Ivan IV, Ivan the Terrible, or as the Russian has it, Ivan groznyi, "Ivan the Magnificent" or "Ivan the Great" is precisely a man who has become a legend"
- ^ Tarih Wikia
