Musa

Musa

Vikipedi, özgür ansiklopedi
"Moşe", "Moses", ve "Hz. Musa" buraya yönlendirilmektedir. Diğer anlamları için Musa (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Nevi’im

Musa
Guido Reni - Moses with the Tables of the Law - WGA19289.jpg
Musa yasa tabletlerini tutarken (1624, Guido Reni; Borghese Galerisi)
Doğum Moşe ben Amram
(מֹשֶׁה בן עמרם‎)
y. MÖ 1391–1271
Goşen [en] (Aşağı Mısır), Antik Mısır
(günümüzde Mısır Cumhuriyeti)
Ölüm Nibu Dağı, Moab [en], İsrail Krallığı
(günümüzde Batı Ürdün)
Milliyet İbrani
Diğer ad(lar)ı
  • Yekutiel
  • Ḥeber
  • Yeréd
  • Šemaĭah ben Netānél
  •    (diğerleri)
Etkin yıllar MÖ 13'üncü yüzyıl
Evlilik Sippora
Kuşite kadın[1]
Çocuk(lar)
Ebeveyn(ler) İmran  · Yohebed
Aile
Öğrencileri     Yuşa ve Eleazar

Musa,[not 1] Hristiyanlık, İslam, ve Bahá’ílik gibi İbrahimî dinlerde önemli bir peygamber, Yahudilikte ise en büyük peygamber[2][3] kabul edilen İbrani din büyüğüdür. Yakup'un on iki oğlundan biri olan Levi'nin soyundan gelir. Tanah'daki anlatıma göre İsrailoğullarının önderi ve kanun koyucusu olmuş Musa, Tanah'ın ilk beş kitabının birleşimi olan Tevrat'ın 'gökten indiricisi' olarak atfedilir.

Rabbânî Yahudilik Musa'nın MÖ 1391–1271 aralığında yaşadığını, tarihçi Hieronymus MÖ 1592, James Ussher [en] ise MÖ 1571 aralığında yaşadığını iddia etmektedir.[4][not 2] Bilim dünyasının ortak fikir birliği Musa benzeri bir figürün yaşamış olma olasılığı göz önünde bulundururken, daha çok efsanevi bir figür olduğu yönündedir.[5][6][7][8] Mısır'dan Çıkış Kitabı'na göre Musa, halkının, yani köleleştirilmiş bir azınlık halk olan İsrailoğullarının nüfuslarının arttığı ve bu nedenle Firavun'un, İsrailoğlullarının Mısır'ın düşmanları ile iş birliği kuracağı endişesini duyduğu bir dönemde doğdu.[9] Firavun, İsrailoğullarının nüfusunu azaltmak için tüm yeni doğan İbrani erkek çocuklarının öldürülmesini emrettiğinde, Musa'nın annesi Yohebed onu gizlice sakladı.

Firavun'un kızı Bithia [en]'nın, Nil Nehri'nin yakınlarında bulunurken bebek olan Musa'yı bulması ve onu büyütmek istemesiyle Musa, firavun kraliyet ailesiyle birlikte büyüdü. Birgün, Mısırlı bir köle efendisinin bir İbrani'yi dövdüğünü gördü ve yetkilerini kullanarak köle efendisini öldürttü. Halkının bu denli kötü muamele görmesi Musa'yı, halkı ile birlikte Kızıldeniz'den Midian'a kaçmaya iteledi. Orada, Horeb Dağı [en]'ında, yanan bir çalı içerisinden çıkan Rab'bin Meleği [en] ile karşılaştı ve onunla konuştu.[10]

Yahveh, İsrailoğulları ile Firavun arasında barış yapmak için Musa'yı Mısır'a geri gönderdi. Lisanı daha düzgün olduğunu ve kendisini doğrulamasını sağlaması için[11] Yahveh, Musa'nın ağabeyi Harun'nun da Musa'ya eşlik etmesini emretti.[12] On Bela'dan sonra Musa halkını, İsrailoğullarının Mısır'dan Çıktıkları [en] yerin ötesine götürdü. Ardından Musa'nın On Emir'i aldığı Sina Dağı'na yerleştiler. Yaklaşık 40 yıl bu topraklarda yaşadıktan sonra Musa, Nebo Dağı'nda, Vaatedilmiş Topraklar üzerinde yaşamını yitirdi.

Adının etimolojisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Lawrence Alma-Tadema'nın 1904'te resmettiği Musa'nın bulunuşu

Musa isminin kökeni hakkında çeşitli savlar öne sürülmüştür. Antik Mısır dilindeki mys ("oğlu", "çocuğu") kökünden türemiş olabileceği yüksek olası bir alternatiftir. Thutmose [en] ("Thoth'un çocuğu") veya Ramses ("Ra'nın çocuğu") örneklerinde olduğu gibi teoforik bir isimdir ve kişi isimlerini birleştirildiği şekliyle geçmişte sıklıkla kullanılmıştır. Bu nedenden ötürü Musa isminin önündeki ilâh isminin düşmesi ile oluşabileceği öne sürülmüştür.[13] Abraham Yahuda [en], Tanah'taki yazımına bakarak ismin "su" veya "tohum" ile "göl, büyük miktarda su" anlamına gelen terimlerin birleştirilmesi ile mw-še sözcüğünden geldiğini öne sürmüş, bu ismin "Nil'in oğlu" manasında kullanıldığını iddia etmiştir.[14]

Musa'nın doğumunun Tanah anlatımı ise Musa isminin firavunun kızının verdiği yönündedir; Firavunun kızı çocuğu evlat edindi ve: "Onu sudan çıkardım" (meşitihu) diyerek adını Musa (Moşe) koydu.[15][16] Bu açıklama genellikle halk etimolojisi olarak sınıflandırılır[17][18] ve Musa'nın Mısırlı kökenlerini gizlemek veya silmek için oluşturulmuş olabileceği düşünülmektedir.[19] Musa'nın ismi, Filon ve Josephus gibi Yahudi tarihçiler tarafından da Mısırca etimolojilere dayandırılmıştır. Filon, Musa isminin Mısırca "su" manasına gelen möu sözcüğünden türediğini belirtmiş, bu ismi Nil'de bulunma hikâyesine bağlamıştır.[20] Josephus ise Antiquitates Iudaicae eserinde, Filon ile aynı görüşü paylaşmış, ancak ismin sonunda yer alan -esês kısmının "kurtarılanlar" anlamına geldiğinden de bahsetmiştir.[16] Thermutis veya Bithiah olarak bilinen Mısırlı Firavun'un kızının nasıl İbranice konuşmuş olabileceği Abraham ibn Ezra ve Hezekiah ben Manoah gibi Orta Çağ Yahudi yorumcuları tarafından da irdelenmiştir.[21][22]

Tarihsellik[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern bilimsel fikir birliği, Musa'nın efsanevi bir figür olduğu yönündedir,[5] ancak MÖ 13'üncü yüzyıl civarında Musa benzeri bir figürün yaşamış olabileceği fikri Amerikalı arkeolog William G. Dever [en] tarafından değinilmiştir. Fakat Dever, arkeolojik delillerin var olmadığı da belirtilmiştir.[23] Musa ile Tevrat'daki Çıkış Kitabı ve Tesniye Kitabı bölümlerinde yaşanan olaylar hakkında Antik Mısır kaynaklarında hiç atıf yer almamakta olup, Mısır ve Sina Yarımadası'nda keşfedilmiş arkeolojik deliller, Musa'nın ana figür olduğu hikâyeleri desteklememektedir.[24] Musa'nın doğumu ve büyütülmesi ile ilgili anlatılan öykülerin bir kısmı Akad kralı Sargon, Hint Karna, ve Yunan Oedipus öyküleri ile örtüşür.[25] Sargon'un kökenleri, Akkad kaynaklarında şu şekilde ele alınmıştır:

Başrahibe annem hamile kaldı; beni gizlice doğurdu
Beni bir sepete koydu, bitümle kapağımı kapattı
Beni üstümden yükselen nehre attı.[26]

Musa ile ilgili ilk yazılı kaynak Babil Sürgünü sırasında üretildiği düşünülen metinlerdir.[27] Hollandalı teolog Cornelis Tiele [en], İbrahimî dinlerdeki Tanrı'nın atasını oluşturan Yahveh'in aslen Midyanlı bir ilâh olduğunu ve İsrailoğullarına Musa vasıtası ile tanıtıldığını öne sürmüştür.[28] Musa'nın yaşamı ile Moav Kralı Meşa'ya atfedilen hikâyeler de paralellik göstermektedir. Meşa, Musa'ya atfedilen hikâyelerde olduğu gibi baskıya karşı direnmiş, kendi halkını İsrail'den çıkmaları için liderlik etmiş (Musa'nın Mısır'dan çıkması gibi) ve ilk doğan oğlu Kir-hareseth'in duvarında öldürülmüştür.[29] Sigmund Freud'a göre Musa, Antik Mısır'da Firavun Akhenaton tarafından oluşturulmuş ve tek tanrıcı ögeler taşıyan Atenizm dinine mensup bir rahiptir ve Yahudilik mistisizmi, bu dinin izlerini taşır. Akhenaton'un Aton için yazdığı düşünülen övgü şiiri ile Mezmurlar bölüm 105 arasında paralel ifadeler bulunur. Erkek çocuklarının sünnet edilmesine de ilk Mısırlılarda rastlanır. Mısırlı araştırmacı Ahmet Osman'a göre ise Musa, Aten'in kendisidir.[30]

Mısır'dan çıkış ile Hyksos'un Firavun I. Ahmose tarafından Mısır'dan arkeolojik olarak kanıtlanan sürgünü arasında benzerlikler vardır. I. Ahmose döneminde, fırtına stelinde anlatılan bir doğal afet meydana geldi. Bu doğal afetin tanımı, Tanah'taki On Belanın tanımını çok andırıyor. Ipuwer Papirüsü bu doğal afetin daha ayrıntılı bir tanımını içerir.[31] Jan Assmann ve Donald B. Redford Mısır'dan çıkışın tarihselliğini savunanlar arasındalardır. Ayrıca, Minos patlaması (Santaroni volkanik patlaması) ile Mısır'dan çıkış ve On Bela arasında bağlantı kuranlar da vardır.[32][33][34]

İbrahimî dinlerde[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız: İbrahimî dinler

Yahudilikte[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Yahudilikte Musa
Moşe Rabbenu
(On Emirle Moşe, Rembrandt)     

Yahudilikte Moşe ben Amram (İbranice: מֹשֶׁה בן עמרם‎, lit. 'Amram'ın oğlu Moşe') veya Moşe Rabbenu (מֹשֶׁה רַבֵּנוּ‎, lit. 'Moşe Önderimiz'), gelmiş geçmiş tüm peygamberler arasında en önemlisi ve kanun koyucusu olarak kabul edilir.[2][3] Tanah'taki Moşe anlatılarının çoğu Çıkış, Levililer Kitabı, Sayılar, ve Tesniye Kitabı kitaplarından gelir.[35] Bilim insanlarının bir çoğu bu kitapların derlemesinin MÖ 538–332'deki Pers dönemine kadar gittiğini, ancak daha önceki yazılı ve sözlü geleneklere uyuştuğunu düşünmektedir.[36][37]

Yahudi kıyametinde ve Midraş olarak bilinen rabbinik tefsir türünde ve Yahudi sözlü hukuğunun birincil eserleri olan Mişna ve Talmud'da, Moşe hakkında çok sayıda hikâye ve ek-bilgi bulunmaktadır. Ayrıca Yahudi geleneğinde Moşe'ye bir dizi yan isim verilir. Midraş Moşe'yı, çeşitli isimlerle anılan, yedi İbranice İncil kişiliğinden biri olarak tanımlar.[38] Moşe'nın diğer isimleri: Yekutiel (annesinin verdiği), Heber (babasının verdiği), Yered (Miriam'ın verdiği), Avi Zanoah (Harun'un verdiği), Avi Gedor (Kehah'ın verdiği), Avi Soco (süt hemşiresinin verdiği), Şemaiah ben Netanel (Yahudi halkının verdiği).[39] Ayrıca Moşe için Toviah (ilkisimi) ve Levi (aileismi) (Vayikra Rabbah 1:3), Heman,[40] veya Mechoqeiq (kanunî)[41] ve Ehl Gav Ish (Sayılar 12:3) isimlerini de kullanılır.[42] Başka bir tefsirde Moşe, Horeb Dağı'nda, Yanan Çalı arasında İlahi görüşü gördükten sonra Cennetin yedinci katına kadar yükselmiş, hatta Cennet ve Cehennemi canlı canlı ziyaret etmişti.[43]

Hristiyanlıkta[değiştir | kaynağı değiştir]

Moses prophetam
(On Emirle Moses (1648), Philippe de Champaigne)     

Hristiyanlıkta Moses prophetam (Latincede "Moses peygamber"), Yeni Ahit'te, Eski Ahit din büyükleri arasında en çok bahsedilen ve peygamber kabul edilen kişidir. Hristiyanlar için Moses, İsa'nın öğretilerinde pekiştirildiği ve açıklandığı şekliyle, genellikle Tanrı'nın yasalarının bir sembolüdür. Yeni Ahit yazarları, İsa'nın misyonunu açıklamak için sık sık İsa'nın sözlerini ve yaptıklarını Moses ile karşılaştırdılar. Örneğin Elçilerin İşleri 7:39–43, 51–53'te altın buzağıya tapan Yahudilerin Moses'i reddetmesi, günümüzde geleneksel Yahudiliğin ve Yahudilerin İsa'yı reddetmesine benzetilir.[44][45]

İsa'nın transfigürasyonu sırasında görünen Moses, Carl Bloch

Mormonizm'de[değiştir | kaynağı değiştir]

İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi üyeleri (halk dilinde Mormonlar olarak adlandırılırlar) genellikle Moses'e diğer Hristiyanların bakış açısı gibi bakarlar. Bununla birlikte Mormonlar, Hristiyan İncili'ndeki Moses anlatımını kabul etmenin yanı sıra, Kutsal Yazılar'ın bir parçası olarak Musa'nın Kitabı [en]'ndan seçmeleride kabul ederler.[46] Bu kitabın, Moses'e tercüme edilmiş yazıları olduğuna inanılıyor ve Büyük Bedelin İncisi [en]'nde yer alıyor.[47]

Son Zaman Azizleri, Moses'in ölümünü görmeden cennete götürüldüğüne inanma konusunda da benzersizdir. Ayrıca Joseph Smith ve Oliver Cowdery 3 Nisan 1836'da, Moses'in kendilerine yüceltilmiş, ölümsüz ve fiziksel bir biçimde, Kirtland Tapınağında [en] (Kirtland, Ohio'da) göründüğünü ve onlara, "dünyanın dört bir yanından İsrail'in toplanmasının anahtarlarını ve kuzey ülkesinden kayıp on kabilenin önderliğini" verdiğini idda ettiler.[48]

İslam'da[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: İslam'da Musa
M´ūsā Alėyhîssalam
(Hüsn-i hat)

İslam'da M´ūsā bin ʿImrān (Arapça: ٰمُوسیٰ ابن عمران) veya M´ūsā Alėyhîssalam (موسى عليه السلام), peygamber olarak kabul edilen ve Kur'an'da, Muhammed dahil diğer tüm İslamik peygamberlerden daha çok bahsedilen kişidir.[49][50][51][52][53]

Kur'an'da M´ūsā, tıpkı Muhammed gibi hem peygamber (nebî) hem de elçi (resûl) olarak tanımlanır; ikinci bir tanımlama ise M´ūsā'nın, kavmine ayetler ve kanunlar getiren peygamberlerden biri olduğunu gösterir.[54][55] Hadislerden biri veya Muhammed'in yaşamıyla ilgili geleneksel anlatılar—Müslümanların 5 vakitlik ibadetleri ile sonuçlanan—M´ūsā ile Muhammed arasında, cennette gerçekleşen bir karşılaşmayı anlatır.[56] Huston Smith bu buluşmanın, "Muhammed'in hayatındaki en önemli olaylardan biri" olduğunu söylüyor.[57]

Makam El-Nabi Mūsā [en], Eriha

Kur'an'da M´ūsā'dan en az 502 defa bahsedilir; bahseden geçitler arasında 2:49–61, 7:103–60, 10:75–93, 17:101–04, 20:9–97, 26:10–66, 27:7–14, 28:3–46, 40:23–30, 43:46–55, 44:17–31, 79:15–25, ve diğerleri bulunur. İncil'de anlatılan M´ūsā'nın yaşamındaki kilit olayların çoğu, İncil'de bulunmayan Hızır'la karşılaşma hikâyesiyle Kur'an'ın farklı Surelerine dağılmış olarak bulunur.[58]

M´ūsā'nın Kur'an'daki hikâyelerinde, bebekken bir tekneye konulup Nil'in sularına saklaması ve böylece onun tamamen Allah'nın korumasına terk edilmesi, annesi Yokebed'e Allah tarafından emredilmiştir.[58][59] Ancak Kur'an'a göre, Tanah ve İncil'dekinin aksine M´ūsā'yı Nil'in sularında yüzerken Firavun'un kızı değil karısı Asiya [en] bulmuştur. Asiya kocası Firavun'u, hiç daha önce bir çocukla kutsanmadıkları için, M´ūsā'yı oğulları olarak sahiplenmeye ikna etti.[60][61][62] Kur'an'daki başlıca M´ūsā anlatıları; Firavun'a, Allah'ın varlığını ve ilahi mesajlarını kabul ettirmeye çalışmasını,[63] ve İsrailoğullarının kurtuluşuna giden yolda liderlik misyonu yapmasını vurgulamaktadır.[58][64] Kur'an'a göre M´ūsā, İsraillileri Kenan'a girmeye teşvik etti, ancak İsrailliler Kenanlılarla savaşacakları ve bir ihtimal yenilgi yaşayacakları korkusuyla Kenan'a girmek istemediler. Bu gelişme sonucunda M´ūsā, kardeşi Harun ve asi İsrailoğullarının, Mısır'dan ayrılmaları istemeleri için birgün Allah'a yalvararak seslenir. Bu selzerişinden sonra İsrailoğulları M´ūsā'nın dediği her şeye razı olur ve İsrailliler için 40 yıllık göçebe yaşamı başlar.[65] Bazı İslami geleneklerin iddalarına göre M´ūsā, Eriha'daki Makam El-Nabi M´ūsā'ya gömülmüştür.[66]

Suhuf[değiştir | kaynağı değiştir]

Musa'nın Parşömenleri (suhuf) (Arapça: صحف موسى), Kur'an'da iki kez bahsedilen eski bir kutsal kitaptır.[67][68] Bunlar, İslam'ın dini yazılarının bir parçasıdır, ancak şimdi bozulduğuna veya kaybolduğuna inanılmaktadır. Bu Kutsal Yazılar, Müslümanlar tarafından Musa'ya verilen ana Kanun kitabı olan Tevrat'a değil, Musa'nın peygamberlik yıllarında aldığı bazı vahiyleri içeren eski bir metne atıfta bulunduğu anlaşılmaktadır. Birçok bilgin "Musa'nın Kitapları"nın (parşömenler) Tevrat'a mı yoksa Musa'nın diğer kutsal yazılarına mı atıfta bulunduğu konusunda spekülasyonlar yapmıştır. Kur'an yorumcusu Abdullah Yusuf Ali bunun İsraillilerin kayıp bir kitabına olası bir referans olabileceğinden bahsederek, İncil'de Numbers 21:14'de atıfta bulunulan apokrif bir kitap olan "The Wars of the Lord" (Rab'bin Savaşları) Kitabı'nı önerir.

Bununla birlikte, Yahudilerin genellikle Tevrat'a Musa'nın Beş Kitabı olarak atıfta bulundukları iyi bilinmektedir. En önemlisi, Tesniye, beşinci kitap, birçok yönden farklıdır ve Tevrat'ın bir incelemesi olan 'Mishneh Tora' olarak anılır. Dini yazıcıların her kitap arasında dört boş satır bırakmasını gerektiren eski bir kılavuz da var. Bu gelenek (Babil Talmud'unda kayıtlıdır, bava batra sf. 13), Muhammed'den yüzlerce yıl önceye dayanmaktadır. Bu nedenle, Kur'an'ın, bilindiği gibi Musa'nın beş tomarına atıfta bulunduğunu varsaymak akla yatkındır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ İbranice: מֹשֶׁה‎, ISO 259-3: Moše, Modern: Mōsh´e; Süryanice: ܡܘܫܐ; Arapça: موسى, M´ūsā; Grekçe: Mωϋσῆς, Mōÿsēs; Latince: Moses
  2. ^ Musa'nın doğumunu Augustinus, eseri Tanrı'nın Şehri'nde yorumlamıştır ve o doğduğu zamanki kralların isimlerini kaydetmiştir:

    "Safrus, Asur'un ondördüncü; Ortopolis, Sikyon'un onikinci; Kriasus, Argos'un beşinci kralı olarak hüküm sürdüğünde Musa, Mısır'da doğdu..."

    Orthopolis, MÖ 1596–1533 yılları arasında 63 yıl boyunca 12. Sikyon Kralı olarak hüküm sürdü; Kriasus ise, 1637-1583 arasında 54 yıl boyunca Argos'un 5. Kralı olarak hüküm sürdü.

Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Filler, Elad. "Moses and the Kushite Woman: Classic Interpretations and Philo's Allegory". TheTorah.com. 30 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2019. 
  2. ^ a b Tekvin Deuteronomy
  3. ^ a b Maimonides, 13 principles of faith, 7th principle .
  4. ^ The 17th-century Ussher chronology calculates 1571 BC (Annals of the World, 1658 paragraph 164)
  5. ^ a b Dever, William G. (1993). "What Remains of the House That Albright Built?". The Biblical Archaeologist. 56 (1). University of Chicago Press. ss. 25-35. doi:10.2307/3210358. ISSN 0006-0895. JSTOR 3210358. the overwhelming scholarly consensus today is that Moses is a mythical figure  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "Archaeo" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  6. ^ Miller II, Robert D. (25 Kasım 2013). Illuminating Moses: A History of Reception from Exodus to the Renaissance. BRILL. s. 21. ISBN 978-90-04-25854-9. 2 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020. Van Seters concluded, 'The quest for the historical Moses is a futile exercise. He now belongs only to legend.' 
  7. ^ William G. Dever (2001). What Did the Biblical Writers Know and When Did They Know It?: What Archeology Can Tell Us About the Reality of Ancient Israel. Wm. B. Eerdmans Publishing. s. 99. ISBN 978-0-8028-2126-3. 24 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2020. 
  8. ^ Avraham Faust (2015). Israel's Exodus in Transdisciplinary Perspective: Text, Archaeology, Culture, and Geoscience. Springer. s. 476. ISBN 978-3-319-04768-3. 
  9. ^ Exodus 1:10
  10. ^ Douglas K. Stuart (2006). Exodus: An Exegetical and Theological Exposition of Holy Scripture. B&H Publishing Group. ss. 110-13. 
  11. ^ Çıkış 4:10
  12. ^ Çıkış 7:7
  13. ^ Hays, Christopher B. 2014. Hidden Riches: A Sourcebook for the Comparative Study of the Hebrew Bible and Ancient Near East 19 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Presbyterian Publishing Corp. p. 116.
  14. ^ Ulmer, Rivka. 2009. Egyptian Cultural Icons in Midrash 19 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. de Gruyter. p. 269.
  15. ^ Exodus 2:10
  16. ^ a b Maciá, Lorena Miralles. 2014. "Judaizing a Gentile Biblical Character through Fictive Biographical Reports: The Case of Bityah, Pharaoh's Daughter, Moses' Mother, according to Rabbinic Interpretations 19 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." ss. 145-75 in Narratology, Hermeneutics, and Midrash: Jewish, Christian, and Muslim Narratives from Late Antiquity through to Modern Times, edited by C. Cordoni and G. Langer. Vandenhoeck & Ruprecht. Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "Maciá2" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  17. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Hays2 isimli refler için metin temin edilmemiş (Bkz: Kaynak gösterme)
  18. ^ Naomi E. Pasachoff, Robert J. Littman, A Concise History of the Jewish People 19 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Rowman & Littlefield, (1995) 2005 p. 5.
  19. ^ Greifenhagen, Franz V. 2003. Egypt on the Pentateuch's Ideological Map: Constructing Biblical Israel's Identity 19 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Bloomsbury Publishing. pp. 60ff [62] n.65. [63].
  20. ^

    εἶτα δίδωσιν ὄνομα θεμένη Μωυσῆν ἐτύμως διὰ τὸ ἐκ τοῦ ὕδατος αὐτὸν ἀνελέσθαι· τὸ γὰρ ὕδωρ μῶυ ὀνομάζουσιν Αἰγύπτιοι

    "Since he had been taken up from the water, the princess gave him a name derived from this, and called him Moses, for Möu is the Egyptian word for water."

    —Philo of Alexandria, De Vita Mosis, I:4:17. —Colson, F. H., trans. 1935. On Abraham. On Joseph. On Moses, (Loeb Classical Library 289). Cambridge, MA: Harvard University Press. pp. 284–85.
  21. ^ Scolnic, Benjamin Edidin. 2005. If the Egyptians Drowned in the Red Sea where are Pharaoh's Chariots?: Exploring the Historical Dimension of the Bible 19 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. University Press of America. p. 82.
  22. ^ Harris, Maurice D. 2012. Moses: A Stranger Among Us 19 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Wipf and Stock Publishers. pp. 22–24.
  23. ^ William G. Dever (2001). What Did the Biblical Writers Know and When Did They Know It?: What Archeology Can Tell Us About the Reality of Ancient Israel. Wm. B. Eerdmans Publishing. s. 99. ISBN 978-0-8028-2126-3. 24 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2020. 
  24. ^ Meyers 2005, ss. 5–6.
  25. ^ Otto Rank (1914). The myth of the birth of the hero: a psychological interpretation of mythology. (İngilizce)
  26. ^ Finlay, Timothy D. (2005). The Birth Report Genre in the Hebrew Bible. Forschungen zum Alten Testament. 12. Mohr Siebeck. s. 236. 
  27. ^ Coats, George W. (1988). Moses: Heroic Man, Man of God. A&C Black. ss. 10ff (p. 11 Albright; pp. 29-30, Noth). 
  28. ^ Judges 1:16-3:11; Numbers 10:29; Exodus 6:2-3
  29. ^ Leithart, Peter J. (2006). 1 & 2 Kings. Brazos Press. ss. 178ff [181-82]. 
  30. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2017. 
  31. ^ Redford 1992 , s. 412.
  32. ^ The Parting of the Sea: How Volcanoes, Earthquakes, and Plagues Shaped the Story of Exodus Barbara J. Sivertsen
  33. ^ https://web.archive.org/web/20210628014858/https://kuranmucizeler.com/musa-peygamber-ve-israilogullarinin-misir-dan-cikisi-ve-bol-suyun-kamisli-gol-reed-sea-bolumlere-ayrilmasi-ve-santorini-tsunamisi-exodus
  34. ^ https://web.archive.org/web/20210709184344/https://kuranmucizeler.com/musa-peygamber-ve-israilogullarina-verilen-nimetler-golgelenme-col-trufu-ve-bildircin
  35. ^ Van Seters 2004, s. 194.
  36. ^ Finkelstein, I., Silberman, NA., The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts, p. 68
  37. ^ Jean-Louis Ska, The Exegesis of the Pentateuch: Exegetical Studies and Basic Questions, 3 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Forschungen zum Alten Testament, Vol 66, Mohr Siebeck, 2009 p. 260.
  38. ^ Midrash Rabbah, Ki Thissa, XL. 3–3, Lehrman, p. 463
  39. ^ Yalkut Shimoni, Shemot 166 to Chronicles I 4:18, 24:6; also see Vayikra Rabbah 1:3; Chasidah p. 345
  40. ^ Rashi to Bava Batra 15s, Chasidah p. 345
  41. ^ Bava Batra 15a on Deuteronomy 33:21, Chasidah p. 345
  42. ^ Rashi to Berachot 54a, Chasidah p. 345
  43. ^ Ginzberg, Louis (1909). The Legends of the Jews Vol. II : The Ascension of Moses; Moses Visits Paradise and Hell 13 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Translated by Henrietta Szold) Philadelphia: Jewish Publication Society.
  44. ^ Larkin, William J. (1995). Acts (IVP New Testament Commentary Series). Intervarsity Press Academic. ISBN 978-0-8308-1805-1. 
  45. ^ "Bible Gateway passage: Acts 7 – New International Version". Bible Gateway. 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2017. 
  46. ^ Skinner, Andrew C. (1992), "Moses", Ludlow, Daniel H (Ed.), Encyclopedia of Mormonism, New York: Macmillan Publishing, ss. 958-59, ISBN 978-0-02-879602-4, OCLC 24502140 
  47. ^ Taylor, Bruce T. (1992), "Book of Moses", Ludlow, Daniel H (Ed.), Encyclopedia of Mormonism, New York: Macmillan Publishing, ss. 216-17, ISBN 978-0-02-879602-4, OCLC 24502140 
  48. ^ The Doctrine and Covenants 110:11 4 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  49. ^ "Taha suresi, 29.ayet". Diyanet İşleri Başkanlığı Kur'an-ı Kerim Meali. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2020. 'Bana ailemden birini yardımcı yap,' 
  50. ^ "Furkân suresi, 35.ayet". Kur'an-ı Kerim Meali. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2020. Andolsun biz Musa'ya Kitab'ı(Tevrat'ı) verdik, kardeşi Harun'u da ona yardımcı yaptık. 
  51. ^ "Meryem suresi, 53.ayet". Diyanet İşleri Başkanlığı Kur'an-ı Kerim Meali. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı. 8 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2020. Rahmetimizin bir sonucu olarak ona kardeşi Harun'u bir peygamber olarak armağan ettik. 
  52. ^ Keeler 2005.
  53. ^ Keeler 2005, ss. 55–56, describes Moses from the Muslim perspective: :"Among prophets, Moses has been described as the one 'whose career as a messenger of God, lawgiver and leader of his community most closely parallels and foreshadows that of Muhammad', and as 'the figure that in the Koran was presented to Muhammad above all others as the supreme model of saviour and ruler of a community, the man chosen to present both knowledge of the one God, and a divinely revealed system of law'. We find him clearly in this role of Muhammad's forebear in a well-known tradition of the miraculous ascension of the Prophet, where Moses advises Muhammad from his own experience as messenger and lawgiver."
  54. ^ Azadpur, M., 2009. Charity and the Good Life: On Islamic Prophetic Ethics. In Crisis, Call, and Leadership in the Abrahamic Traditions (pp. 153–167). Palgrave Macmillan, New York.
  55. ^ Keeler 2005, s. 55.
  56. ^ "Sahih al-Bukhari, Book 97, Hadith 142". Sunnah.com. 14 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2020. 
  57. ^ Smith, Huston (1991), The World's Religions, Harper Collins, s. 245, ISBN 978-0-06-250811-9, 13 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 1 Ekim 2020 .
  58. ^ a b c Keeler 2005, ss. 55–66.
  59. ^ Kur'an 28:7
  60. ^ Kur'an 28:9
  61. ^ Wheeler, Brannon M. (2002). Prophets in the Quran: an introduction to the Quran and Muslim exegesis. Continuum International Publishing Group. ISBN 0-8264-4957-3. 
  62. ^ Shahada Sharelle Abdul Haqq (2012). Noble Women of Faith: Asiya, Mary, Khadija, Fatima. illustrated. Tughra Books. ISBN 978-1597842686. 
  63. ^ Kur'an 79:17–19
  64. ^ Kur'an 20:47–48
  65. ^ Kur'an 5:20
  66. ^ Samuel Curtiss (2005). Primitive Semitic Religion Today. Kessinger Publishing. ss. 163-4. ISBN 1-4179-7346-3. 
  67. ^ "Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dîni Kur'ân Dili, Necm Sûresi, 53/36-37". 3 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2012. 
  68. ^ "Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı A'lâ Suresi - 18-19 . Ayet Tefsiri". 3 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  69. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2021. 

Benzer Makaleler