Moldova

Moldova

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Moldova
Republica Moldova
Moldova Cumhuriyeti
Slogan
Limba noastră-i o comoară
Millî marş
Limba noastră
Moldova haritadaki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
 Coat of arms of Chișinău 1991.svg Kişinev
47°0′K 28°55′D / 47.000°K 28.917°D / 47.000; 28.917
Resmî diller Rumence
Tanınan bölgesel diller Gagavuzca, [[Bulgarca]] ve Rusça
Etnik gruplar

Çoğunluk: Moldovanlar

Azınlıklar: Gagavuzlar, Bulgarlar, Çingeneler, Rumenler, Ruslar...
Hükûmet Yarı Başkanlık Sistemi
• Cumhurbaşkanı
Maia Sandu
• Başbakan
Natalia Gavrilița
• Meclis başkanı
Igor Grosu
Tarihçe  
• Bağımsızlık İlanı
27 Ağustos 1991
Yüzölçümü
• Toplam
 33.846 km2 (13.068 sq mi) (139)
• Su (%)
 1,6
Nüfus
• 2021 tahminî
 2.597.100[1]
GSYİH (SAGP) 2021 tahminî
• Toplam
 35,906 milyar $ (131.)
• Kişi başına
 13.879 $[2] (89.)
GSYİH (nominal) 2021 tahminî
• Toplam
 11,998 milyar $ (140.)
• Kişi başına
 4.638 $[3] (98.)
Gini (2021) ▼ 25.7[4]
düşük
İGE (2019) artış 0.750[5]
yüksek · 90.
Para birimi Moldova Leyi (MDL)
Zaman dilimi UTC+2 (DAS)
• Yaz (YSU)
 UTC+3 (DAS)
Trafik akışı sağ
Telefon kodu 373
İnternet alan adı .md

Moldova veya resmî adıyla Moldova Cumhuriyeti, Doğu Avrupa'da yer alan Ukrayna ile Romanya arasında kalan bir ülkedir. Başkenti Kişinev'dir ve 1991 yılında SSCB'nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanmıştır. İçinden Prut ve Dinyester nehirleri geçmektedir. Dinyester Nehri'nin doğu kıyısını bir şerit hâlinde kapsayan bölgede tek taraflı bağımsızlığını ilan eden De facto bir cumhuriyet olan Transdinyester bulunur.

Moldova; Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, Dünya Ticaret Örgütü, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Bağımsız Devletler Topluluğu, Karadeniz Ekonomik İşbirliği ve diğer uluslararası organizasyonlara üyedir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

1918 yılındaki Romanya ile Besarabya'nın birleşme antlaşması
Ana madde: Moldova tarihi

Moldova, tarihi boyunca sık sık işgallere maruz kalmıştır. Cumhuriyet'in esası Prut ve Dinyester nehirlerinin arasında tarihî adı Besarabya olan bölgedir. Hâlen Romanya ve Ukrayna ile iç içe geçmiş olan Moldova toprakları 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliği altına girmiştir. 1812 yılına kadar 300 yıl, Boğdan eyaleti olarak Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı olan ve 1812 yılında Osmanlı-Rus Barış Anlaşması'yla Rusya'nın egemenliğine giren bölge, 1918 yılına kadar Rus İmparatorluğu'nun bir vilayeti olarak kalmıştır. Rusya'nın Kırım Savaşı'nda yenilmesinden sonra Moldova'nın bir kısmı (Güney Besarabya) Romanya'ya geçmiş, ancak Rusya 1878'deki Berlin Kongresi ile bu bölgeyi geri almıştır. I. Dünya Savaşı'ndan sonra, 1918'de bölge Romanya'nın eline geçmiş ve 1924 yılında (o dönemde etnik Ukraynalıların hâkimiyetinde olan) Dinyester'in doğu yakasında Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (MÖSSC) kurulmuştur.

1939'daki Molotov-Ribbentrop Paktı'nın imzalanmasından sonra 1940 yılında Sovyetler Birliği Besarabya'yı yeniden ele geçirmiş ve bu bölgenin büyük bir kısmını MÖSSC ile birleştirmiştir. Almanya'nın SSCB'ne saldırması ile SSCB bir kez daha 1941 Temmuz'unda Moldova'yı Romanya'ya vermek zorunda kalmış, ancak Sovyet kontrolü 1944 Ağustos'unda yeniden sağlanmıştır. Moldova'nın şimdiki sınırları Prut ve Dinyester nehirlerinin arasındaki Besarabya denilen tarihî bölgenin SSCB tarafından Romanya'dan alınması ile 1947'de çizilmiştir. Romanya ile ilişkileri kesilmiş, Kiril alfabesi kullanma zorunluluğu getirilmiş, Rusların ve Ukraynalıların endüstriyel bölgelere büyük çaplı göçleri özellikle desteklenmiştir. 1950'lerde ise binlerce etnik Rumen, Orta Asya'ya göç etmek zorunda bırakılmıştır.

1986'da Sovyet Lideri Mihail Gorbaçov tarafından uygulanan Glasnost politikası ile birlikte ulusal ve kültürel bağımsızlık için uğraş veren birçok bağımsız politik grup ortaya çıkmıştır. 1990 Şubat'ında Cumhuriyet'in Yüksek Sovyet (Parlamento) seçimleri yapılmıştır. Moldova'nın bağımsızlık ve reformlara yönelik çalışmaları 1990 yılında artmıştır. Serbest piyasa ekonomisine geçiş yolunda çalışmalara bu yıl içerisinde başlanmıştır. Yine aynı yılın ilkbaharında yapılan seçimlerde Moldova Halk Cephesi Parlamento'da çoğunluğu sağlamış ve Anayasa'da bir dizi değişiklik yapılmıştır. Pek çok Sovyet Cumhuriyeti'nde tam bağımsızlık, Moskova'daki başarısız darbe girişimi sonucunda kazanılmıştır. Darbenin bastırılmasından sonra Moldova, 27 Ağustos 1991'de bağımsızlığını kazanmıştır. Bu hareketin ardından Ukrayna sınırında gümrük ofisleri açılmış ve Rus askerlerinin Cumhuriyet'ten ayrılması talep edilerek Moldova Ulusal Ordusu kurulmuştur. 21 Aralık 1991 tarihinde Moldova yönetimi halkın büyük ölçüde karşı çıkmasına rağmen Almatı'da yapılan toplantıda eşit ve kurucu üye olarak Bağımsız Devletler Topluluğu'nun oluşmasına yönelik anlaşmayı imzalamıştır. 2 Mart-21 Temmuz 1992 yılında Transdinyester Savaşı olmuş ve Transdinyester de facto bir bağımsızlık kazanmıştır.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra uluslararası sistemin gündemini meşgul eden etnik sorunlar Moldova'nın da gündemini şekillendirecek potansiyel bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak Türk asıllı Gagavuzlara verilen özerklik, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra barışçı yolla çözümlenen ilk ve tek etnik sorun olma özelliğini korumaktadır.

Politika[değiştir | kaynağı değiştir]

Moldova 2016'ya kadar parlamenter sistemle 2016'dan sonra yarı başkanlık sistemle yönetilen demokratik bir cumhuriyettir. Ülkede çok partili bir siyaset yapısı vardır.

Yasama

Yasama yetkisi parlamentoya aittir. Parlamento 101 üyeden oluşur ve dört yıllık bir periyot için seçilir. 45 gün boyunca hükümetin kurulamaması durumunda Cumhurbaşkanı parlamentoyu feshedip erken seçimleri ilan edebilir.

Seçimler dört yılda bir yapılır ve üyeler nispi temsil sistemi ile seçilir.

Anayasanın değiştirilmesi için parlamentonun 1/3'ünün destek oyu vermesi gerekmektedir.

Yürütme

Moldova'da yürütme çift başlıdır. Biri halkın doğrudan seçmiş olduğu ve tarafsız olan Cumhurbaşkanı, diğeriyse meclisin güvenoyu ile kurulan Bakanlar Kuruludur. Moldova, tarafsız olmasına rağmen Cumhurbaşkanın halk tarafından seçilmesi, aktif politikaya müdahale etmesi ve vaatler vermesi nedeniyle yarı başkanlık sistemiyle yönetilmektedir. Siyasette Cumhurbaşkanının rolü kuvvetlidir ve Başbakan üzerinde büyük bir etkisi vardır.

Cumhurbaşkanı 2000 yılına kadar doğrudan halk tarafından seçilmiş ancak 2000 yılında yapılan anayasa değişikliği ile Cumhurbaşkanını seçme yetkisi halktan parlamentoya alınmıştır. Bu nedenle 2000-2016 yılları arasında parlamento üyelerinin 61 çoğunluğu ile seçilmekteydi. 2009 yılında Moldova Komünistler Partisinin iktidardan düşmesi ve Avrupa Entegrasyonu İttifanın iktidara gelmesiyle parlamentoda iki taraf da gerekli 61 çoğunluğu elde edememiş, 2012'ye kadar vekil cumhurbaşkanları ülkeyi yönetmiştir. 2012'de iki başarısız girişimin ardından Nicolae Timofti Avrupa Entegrasyonu İttifakı ve üç eski Moldova Komünistler Partisi milletvekilinin desteğiyle seçilebilmiştir. 2015'te Anayasa Mahkemesinin 2000 yılındaki anayasa değişikliğini anayasaya aykırı olarak bulması sonucunda değişiklik iptal edilmiş ve Cumhurbaşkanı yeniden doğrudan halk tarafından seçilmeye başlanmıştır. 2015'ten sonra 2016 ve 2020'de yapılan seçimlerde sırasıyla Igor Dodon ve Maia Sandu (Görevde) seçilmiştir.

Yargı

Moldova anayasasına göre yargı erki bağımsız ve tarafsız olmalıdır ancak birçok uluslararası rapora göre yargı; polis, bürokrasi ile birlikte geniş yolsuzluğa sahiptir. Bu nedenle halk tarafından yargı erki sürekli eleştirilmektedir. Yargının rüşvet ve yandaş kayırmacılığı nedeniyle mafya kırsal bölgelerde güçlüdür.

2014 Genel Seçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Parti Oy % Sandalye +/-
Sosyalist Parti 327.910 20,51 25 Yeni
Liberal Demokrat Parti 322.188 20,16 23 -9
Komünist Parti 279.372 17,48 21 -21
Moldova Demokratik Partisi 252.489 15,80 19 +4
Liberal Parti 154.507 9,67 13 +1
Komünist Reform Partisi 78.719 4,92 0 Yeni
Liberal Reformist Parti 24.956 1,56 0 Yeni
Moldova Halk Partisi 12.112 0,76 0 Yeni
Hristiyan Demokrat Halk Partisi 11.782 0,74 0 0
Ulusal Liberal Parti 6.859 0,43 0 0
For Nation and Country Party 1.697 0,11 0 0
Yurtsever Parti 1.498 0,09 0 0
Yeşiller Ekoloji Partisi 1.366 0,09 0 0
Invalid/blank votes 50.948 - - -
Total 1.649.508 100 101 0
Registered voters/turnout 2.953.276 55,85 - -
Source: CEC

Yönetimsel birimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkent Kişinev
Trispol
Bender

Moldova'da 32 bölge, 3 belediye ve 2 özerk cumhuriyet yer almaktadır. Transdinyester'in nihai statüsü tartışmalıdır.

Moldadm.png
Belediyeler Özerk Bölgeler
Kişinev
Bălţi
Bender 		Gagavuzya
Transdinyester
Bölgeler
  1. Anenii Noi
  2. Basarabeasca
  3. Briceni
  4. Cahul
  5. Cantemir
  6. Călăraşi
  7. Căuşeni
  8. Cimişlia
  9. Criuleni
  10. Donduşeni
  11. Drochia
  12. Dubăsari
  13. Edineţ
  14. Făleşti
  15. Floreşti
  16. Glodeni
  1. Hînceşti
  2. Ialoveni
  3. Leova
  4. Nisporeni
  5. Ocniţa
  6. Orhei
  7. Rezina
  8. Rîşcani
  9. Sîngerei
  10. Soroca
  11. Străşeni
  12. Şoldăneşti
  13. Ştefan Vodă
  14. Taraclia
  15. Teleneşti
  16. Ungheni

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

4.434.547 kişilik nüfusuyla, km² başına 108 kişi düşen bu ülkede, nüfus artış oranı -1.830 kişidir. Nüfusun %99'u okuma yazma bilir.

Kişi başına düşen millî gelir 4.000 $ seviyesindedir. Başkenti Kişinev. Dili Moldovaca (Rumence), Rusça, Gagavuzca. Dini ağırlıklı olarak Ortodoks. Etnik dağılım Moldovalı %65, Ukraynalı %14, Rus %13, Türk asıllı Gagavuz %4'tür.

Dinyester Vadisi'nden bir görünüm

Konum[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Avrupa'da yer alan Moldova'nın denize kıyısı yoktur.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ http://www.statistica.md/category.php?l=ro&idc=103
  2. ^ https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.PP.CD?locations=MD
  3. ^ https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD?locations=MD
  4. ^ "GINI index (World Bank estimate)". The World Bank. 10 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2016. 
  5. ^ "Human Development Report 2020" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. Erişim tarihi: 15 Aralık 2020. 

Benzer Makaleler