Kazakça | |
---|---|
қазақ тілі Qazaq tili, қазақша Qazaqşa | |
Bölge | Orta Asya |
Etnisite | Kazaklar |
Dönem | 2011[1] |
Dil ailesi | |
Yazı sistemi | Kazak alfabesi (Kiril alfabesi, Latin, Fars alfabesi) |
Resmî durumu | |
Resmî dil |
Çin: |
Dil kodları | |
ISO 639-1 | kk |
ISO 639-2 | kaz |
ISO 639-3 | kaz |
Kazakça'nın coğrafi konuşan dağılımı: Çoğunluk Kazakça konuşur Önemli oranda bir azınlık Kazakça konuşur |
Kazakça veya Kazak Türkçesi (қазақ тілі / Qazaq tili, қазақша / Qazaqşa), Kıpçak öbeğine ait, Kazakistan'da konuşulan çağdaş Türk dillerinden biridir. Nogayca ve Kırgızcaya yakındır.
Dünyada yaklaşık 23 milyon kişi, Kazakistan'da da 13 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Moğolistan'ın batı bölgesindeki Bayan Ölke (diğer adı Bayan Ölgey) eyaletinde yaşayan Kazaklar, Kazakistan'ın kullandığı alfabeyi kullanarak Kazakça yazmaktadırlar. Bayan Ölgey'in nüfusunun %94'ini Kazaklar oluşturur.[kaynak belirtilmeli]
Eski Türkçe asıllı kelimelerde; baştaki y'ler j'ye (yok → joq, yıl → jıl, yay → jay), ç'ler ş'ye (ağaç → ağaş, aç → aş), ş'ler s'ye (aş → as, boş → bos, baş → bas) dönüşmüştür. Eklerde de aynı değişme olur: Qazaqşa (Kazakça)… Yabancı asıllı kelimelerde bu değişmeler görülmez: şükir (şükür). Kazakça bir kelime birleşik ya da alıntı bir kelime değilse ikinci heceden sonra yuvarlak ünlü barındırmaz ve bu uyumu bâzı alıntı kelimelere uydurmuştur.
J harfiyle yazılan kelimeler bazı ağızlarda c olarak söylenmektedir: Jasaymız (yapıyoruz, yapacağız)- casaymız
Ayrıca konuşma dilinde ilk hecede ö ya da ü gelirse ikinci ve üçüncü hecelerde de gelebilir. Bu yazıda olmaz.
Örnek: Körgende (yazılış) - Körgöndö (okunuş) "gördüğünde"
Kazakçada üç farklı şimdiki zaman vardır. Jalpı osı şak (genel şimdiki zaman), nak osı şak (kesin şimdiki zaman), negaybıl osı şak (belirsiz şimdiki zaman).
Kazakçanın eski şekilleri 38 harfli Orhun yazısıyla yazılmıştır.[kaynak belirtilmeli] Günümüzdeyse Kazakça bâzı ilâve harfler kullanılarak Latin alfabesi, Kiril alfabesi ve Arap alfabesiyle yazılabilmektedir. Kiril alfabeli Kazakistan Alfabesi 42 harf olup şu işaretlerden oluşmaktadır: а (a), ә (a-e arası), б (b), в (v), г (ince g), ғ (kalın g), д (d), е (söz başında ye okunur, söz içinde e okunur), ё (yo), ж (j), з (z), и (iy), й (y), к (ince k), қ (kalın k, q), л (l), м (m), н (n), ң(nazal n, genizden n, ñ), о (o), ө (ö), п (p), р (r), с (s), т (t), у (uv), ұ (u), ү (ü), ф (f), х(hırıltılı h), һ (geniş h), ц (ts), ч (ç), ш (ş), щ (şç), ъ (kalın ün verir), ы (ı), і (i), ь (inceleştirir), э (é), ю (yu), я (ya).
Kiril | Latin | Latin (2017 yıl)[3] | Latin (2018 yılı) |
---|---|---|---|
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын |
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın |
Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn |
Men Qazaq, Qazaqpyn Dep Maqtanamyn |
Sözcüğü Sözcüğüne Aktarım | Türkçe | ||
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın |
Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm |
Tekil | Çoğul | ||
---|---|---|---|
Kazakça | Türkçe | Kazakça | Türkçe |
Мен (Men) | Ben | Біз (Biz) | Biz |
Сен (Sen) | Sen (tekil samîmî) | Сендер (Sender) | Siz (çoğul samîmî) |
Сіз (Siz) | Siz (tekil resmî) | Сіздер (Sizder) | Siz (çoğul resmî) |
Ол (Ol) | O | Олар (Olar) | Onlar |