Elma

Elma

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Elma
Red Apple.jpg
Bilimsel sınıflandırma
Âlem: Plantae
Bölüm: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular)
Sınıf: Magnoliopsida (iki çenekliler)
Takım: Rosales
Familya: Rosaceae (Gülgiller)
Alt familya: Maloideae
Cins: Malus
Tür: M. domestica
İkili adlandırma
Malus domestica
Borkh.

Elma (Malus domestica), gülgiller (Rosaceae) familyasından kültürü yapılan bir meyve türü.

Eski Türkçede "alma" diye bilinen adının, meyvenin rengi olan "al" (kırmızı)'dan geldiği bilinmektedir. Elmanın ilk olarak Kuzey Anadolu'da, Güney Kafkaslar,[1] Rusya'nın güneybatısında kalan bölgeler ve Orta Asya (Kazakistan'ın doğusu) dolaylarında ortaya çıktığı sanılmaktadır. Tür, bütün dünyaya Orta Asya'dan yayılmıştır. Besin değeri çok yüksek olan bir meyvesi vardır. Tarih boyunca kültür çalışmalarıyla 1000 farklı elma çeşidi üretildiği tahmin edilmektedir.

Morfolojik özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

En yakın akrabaları armut ve malta eriğidir. 5–12 m'ye kadar uzanan yaprak döken tacı geniş küçük bir ağaçtır. Yapraklar karşılıklı dizilişli, basit oval biçiminde, ucu sivri ve kenarları dişli, alt yüzü hafif tüylüdür. 5–12 cm uzunluğunda 3–6 cm genişliğindeki yaprakların sapı 2–5 cm kadardır. Çiçekler yapraklarla birlikte açar. Beyaz olan çiçekler genellikle ilk açtığında açık pembedir. 2,5-3,5 cm çapında 5 taç yapraklıdır. Meyve sonbaharda olgunlaşır, ekseriya 5–8 cm çapındadır.

Ekolojik özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

-36 °C soğuğa dayanabilir. Kurak ve sıcaktan hoşlanmaz. Toprağı tınlı, tınlı-kumlu, en az 1 m derinlikte olmalıdır. pH değeri 6-7 olan toprağı sever. Taban suyu 1 m'den yakın olmamalıdır. Taşlı ve kireçli toprağı sevmez.[2]

Elma çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Farklı elma çeşitleri
Tellissaare.JPG

Amasya Misket'inin en büyük özelliği bir yıl meyve verirse diğer yıl vermemesidir. Bir yüzü kırmızı, diğer yüzü ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır. İnce kabuklu, hoş kokuludur. Sert ve dayanıklıdır. Uzun süre saklanmaya elverişlidir. Amasya elmasının iki türü vardır. Daha küçük ve tatlı olanına Misket elması denir. Daha iri ve aşılı olanına ise KABAK elması adı verilir. Amasya elması meyveye geç yatar ve 8-10 yaşından önce ürün vermez.

Türkiye'de Yetişen Elma Türleri
Türü Yetiştiği Yer Şekil Renk
Amasya Amasya, Niğde Minik yuvarlak Pembe, sarı
Arapkızı Afyon Yayvan Yuvarlak Koyu kırmızı
Brea Burn Eskişehir Yuvarlak Kırmızı, sarı
Fuji Afyon, Eskişehir Yuvarlak Kırmızı, sarı
Gala Afyon Yuvarlak Kırmızı, sarı
Golden Afyon Yuvarlak Sarı, yeşil
Goldstar ? Yuvarlak Sarı, yeşil
Grani Smith Afyon Yuvarlak Yeşil
Gümüşhane Afyon, Gümüşhane Yuvarlak Yeşil
Hanna ? Yuvarlak Kırmızı, sarı
Rayka ? Yuvarlak Kırmızı, sarı
Redchief ? Yuvarlak Kırmızı, sarı
Roma Güzeli Afyon, Amasya Yuvarlak Kırmızı, sarı
Starking
Yuvarlak Koyu kırmızı
Topaz
Minik yuvarlakKırmızı, sarı

Üretimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Elmanın kültür çeşitleri aşıyla üretilir. Ancak bazı çeşitler kök sürgünü ile üretilebilmektedir. Anaç olarak tohumdan yetiştirilmiş yabani elmalar kullanılır.

TÜİK 2019 verilerine göre:

Karaman yöresinden Eylül ayında bir elma ağacı.

Meyve verme yaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Meyve verme yaşı anacın çeşidine göre değişir. Bazı anaçlar (m9 gibi), ilk dikildiği yıl meyve verir. Bazı anaçlarsa (m106 gibi), üçüncü yaşında meyve vermeye başlar. En geç verime başlayan anaçlar ise normal elmanın çekirdeğinden üretilen anaçlardır. Bu anaçlar 5 ile 6 yaş arası meyve vermeye başlar.

Farklı ülkelerde elma üretimi ve ticareti[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünya üretim liderleri[değiştir | kaynağı değiştir]

En Çok Elma Üreten Ülkeler — 11 Haziran 2001
Ülke Üretim(Ton) Dipnot
 Çin 27 507 000 F
 ABD 4 237 730
 İran 2 660 000 F
 Türkiye 2 266 437
 Rusya 2 211 000 F
 İtalya 2 072 500
 Hindistan 2 001 400
 Fransa 1 800 000 F
 Şili 1 390 000 F
 Arjantin 1 300 000 F
Dünya 64 255 520 A
No symbol = official figure, F = FAO estimate, A = Aggregate (may include official, semi-official, or estimates);

Source: FAO 25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Türkiye[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de iyi gelir sağlayan meyve türlerinden birisi elmadır. Üretimi oldukça iyi düzenlenmiş bulunan yerlerde dönümden ortalama 1500–2000 kg meyve elde edilebilmekte, bakım şartlarının iyi olduğu durumlarda bu miktar 3000 kg'a kadar yükselmektedir. Bu miktar bazı ülkelerde üç tonun üzerindedir. Türkiye'de elma tüketimi kişi başına 20 kg civarında olup, ülke dünyada en fazla elma tüketenler arasında yer almaktadır.

Türkiye'de organik tarım düşüncesinin yaygınlık kazanmasıyla birlikte birçok yerde yerel olarak bilinen elma türlerinin ticari olarak üretilebilmesi için çalışmalar başlatılmıştır.

Sağlığa yararları[değiştir | kaynağı değiştir]

Assorted Red and Green Apples 2120px.jpg

Araştırmalar elmanın, prostat ve akciğer kanseri riskini azalttığını göstermiştir.Diğer birçok meyve gibi elma da yüksek miktarda C vitaminine eşdeğer olan fenolik bileşenler ve kanser riskini ve DNA hasarını azaltan değerli antioksidanlar içermektedir. Bundan ayrı olarak, zengin lif içeriği kalın bağırsak faaliyetlerine yardımcı olmasının yanında kalp hastalıklarında, kilo vermede ve kolesterolün kontrolünde etkilidir. Elmanın içeriğindeki bazı kimyasallar Parkinsonizm ve Alzheimer gibi beyin hastalıkları konusunda da koruyucudur. Çünkü taze elmada bulunan bazı antioksidanlar, beyin hücrelerini oksidatif stresten kaynaklanan nörotoksiditeden korumaktadır. Kabuklu yenmesi daha yararlıdır.

Elma ve kesiti.

Kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Elma bol vitamininden dolayı çok sevilen meyvelerden biridir. Vitaminlerden A oldukça fazla miktarlarda bulunur. B vitamini ise pek azdır.

Elma yiyenlerde akli bozuklukların ve teneffüs yolları rahatsızlıklarının azaldığı ve diş çürümesi nisbetinin % 30'dan daha az olduğu tıbbi kaynaklarda belirtilmektedir. Elmanın % 83-85'i su, 0,40'ı protein, 8,35'i invert şeker, 1,60'ı sakkaroz, 0,07'si tanen, 1,32'si ham lif, 0,41'i kül, ayrıca çok az miktarda mangan, bakır, flor, magnezyum, kalsiyum, potasyum vs. maddeleri ve 100 gramında 59 kalori içerir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "1" (PDF). 8 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2007. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2019. 

Benzer Makaleler