Elma | ||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Borkh. |
Elma (Malus domestica), gülgiller (Rosaceae) familyasından kültürü yapılan bir meyve türü.
Eski Türkçede "alma" diye bilinen adının, meyvenin rengi olan "al" (kırmızı)'dan geldiği bilinmektedir. Elmanın ilk olarak Kuzey Anadolu'da, Güney Kafkaslar,[1] Rusya'nın güneybatısında kalan bölgeler ve Orta Asya (Kazakistan'ın doğusu) dolaylarında ortaya çıktığı sanılmaktadır. Tür, bütün dünyaya Orta Asya'dan yayılmıştır. Besin değeri çok yüksek olan bir meyvesi vardır. Tarih boyunca kültür çalışmalarıyla 1000 farklı elma çeşidi üretildiği tahmin edilmektedir.
En yakın akrabaları armut ve malta eriğidir. 5–12 m'ye kadar uzanan yaprak döken tacı geniş küçük bir ağaçtır. Yapraklar karşılıklı dizilişli, basit oval biçiminde, ucu sivri ve kenarları dişli, alt yüzü hafif tüylüdür. 5–12 cm uzunluğunda 3–6 cm genişliğindeki yaprakların sapı 2–5 cm kadardır. Çiçekler yapraklarla birlikte açar. Beyaz olan çiçekler genellikle ilk açtığında açık pembedir. 2,5-3,5 cm çapında 5 taç yapraklıdır. Meyve sonbaharda olgunlaşır, ekseriya 5–8 cm çapındadır.
-36 °C soğuğa dayanabilir. Kurak ve sıcaktan hoşlanmaz. Toprağı tınlı, tınlı-kumlu, en az 1 m derinlikte olmalıdır. pH değeri 6-7 olan toprağı sever. Taban suyu 1 m'den yakın olmamalıdır. Taşlı ve kireçli toprağı sevmez.[2]
Amasya Misket'inin en büyük özelliği bir yıl meyve verirse diğer yıl vermemesidir. Bir yüzü kırmızı, diğer yüzü ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır. İnce kabuklu, hoş kokuludur. Sert ve dayanıklıdır. Uzun süre saklanmaya elverişlidir. Amasya elmasının iki türü vardır. Daha küçük ve tatlı olanına Misket elması denir. Daha iri ve aşılı olanına ise KABAK elması adı verilir. Amasya elması meyveye geç yatar ve 8-10 yaşından önce ürün vermez.
Türü | Yetiştiği Yer | Şekil | Renk |
Amasya | Amasya, Niğde | Minik yuvarlak | Pembe, sarı |
Arapkızı | Afyon | Yayvan Yuvarlak | Koyu kırmızı |
Brea Burn | Eskişehir | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
Fuji | Afyon, Eskişehir | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
Gala | Afyon | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
Golden | Afyon | Yuvarlak | Sarı, yeşil |
Goldstar | ? | Yuvarlak | Sarı, yeşil |
Grani Smith | Afyon | Yuvarlak | Yeşil |
Gümüşhane | Afyon, Gümüşhane | Yuvarlak | Yeşil |
Hanna | ? | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
Rayka | ? | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
Redchief | ? | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
Roma Güzeli | Afyon, Amasya | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
Starking | |||
Yuvarlak | Koyu kırmızı | ||
Topaz | |||
Minik yuvarlak | Kırmızı, sarı |
Elmanın kültür çeşitleri aşıyla üretilir. Ancak bazı çeşitler kök sürgünü ile üretilebilmektedir. Anaç olarak tohumdan yetiştirilmiş yabani elmalar kullanılır.
TÜİK 2019 verilerine göre:
Meyve verme yaşı anacın çeşidine göre değişir. Bazı anaçlar (m9 gibi), ilk dikildiği yıl meyve verir. Bazı anaçlarsa (m106 gibi), üçüncü yaşında meyve vermeye başlar. En geç verime başlayan anaçlar ise normal elmanın çekirdeğinden üretilen anaçlardır. Bu anaçlar 5 ile 6 yaş arası meyve vermeye başlar.
En Çok Elma Üreten Ülkeler — 11 Haziran 2001 | ||||
---|---|---|---|---|
Ülke | Üretim(Ton) | Dipnot | ||
Çin | 27 507 000 | F | ||
ABD | 4 237 730 | |||
İran | 2 660 000 | F | ||
Türkiye | 2 266 437 | |||
Rusya | 2 211 000 | F | ||
İtalya | 2 072 500 | |||
Hindistan | 2 001 400 | |||
Fransa | 1 800 000 | F | ||
Şili | 1 390 000 | F | ||
Arjantin | 1 300 000 | F | ||
Dünya | 64 255 520 | A | ||
No symbol = official figure, F = FAO estimate, A = Aggregate (may include official, semi-official, or estimates); Source: FAO 25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. |
Türkiye'de iyi gelir sağlayan meyve türlerinden birisi elmadır. Üretimi oldukça iyi düzenlenmiş bulunan yerlerde dönümden ortalama 1500–2000 kg meyve elde edilebilmekte, bakım şartlarının iyi olduğu durumlarda bu miktar 3000 kg'a kadar yükselmektedir. Bu miktar bazı ülkelerde üç tonun üzerindedir. Türkiye'de elma tüketimi kişi başına 20 kg civarında olup, ülke dünyada en fazla elma tüketenler arasında yer almaktadır.
Türkiye'de organik tarım düşüncesinin yaygınlık kazanmasıyla birlikte birçok yerde yerel olarak bilinen elma türlerinin ticari olarak üretilebilmesi için çalışmalar başlatılmıştır.
Araştırmalar elmanın, prostat ve akciğer kanseri riskini azalttığını göstermiştir.Diğer birçok meyve gibi elma da yüksek miktarda C vitaminine eşdeğer olan fenolik bileşenler ve kanser riskini ve DNA hasarını azaltan değerli antioksidanlar içermektedir. Bundan ayrı olarak, zengin lif içeriği kalın bağırsak faaliyetlerine yardımcı olmasının yanında kalp hastalıklarında, kilo vermede ve kolesterolün kontrolünde etkilidir. Elmanın içeriğindeki bazı kimyasallar Parkinsonizm ve Alzheimer gibi beyin hastalıkları konusunda da koruyucudur. Çünkü taze elmada bulunan bazı antioksidanlar, beyin hücrelerini oksidatif stresten kaynaklanan nörotoksiditeden korumaktadır. Kabuklu yenmesi daha yararlıdır.
Elma bol vitamininden dolayı çok sevilen meyvelerden biridir. Vitaminlerden A oldukça fazla miktarlarda bulunur. B vitamini ise pek azdır.
Elma yiyenlerde akli bozuklukların ve teneffüs yolları rahatsızlıklarının azaldığı ve diş çürümesi nisbetinin % 30'dan daha az olduğu tıbbi kaynaklarda belirtilmektedir. Elmanın % 83-85'i su, 0,40'ı protein, 8,35'i invert şeker, 1,60'ı sakkaroz, 0,07'si tanen, 1,32'si ham lif, 0,41'i kül, ayrıca çok az miktarda mangan, bakır, flor, magnezyum, kalsiyum, potasyum vs. maddeleri ve 100 gramında 59 kalori içerir.