| Örnekler |
|---|
|
Tüm öğrenciler / yarın / piknik yapmak için / otobüslerle / ormana / gidecekler. |
Cümlenin ögeleri (yaygın hatalı yazım şekliyle cümlenin öğeleri), cümlede yüklem ile görev ve anlam yönünden yükleme eşlik eden diğer parçalardan her biri. Cümlenin ögeleri tek bir sözcükten veya sözcük grubundan oluşabilir. ögeler anlamlı ve doğru cümleler kurulabilmesini sağlar. Türkçede cümlenin ögeleri şunlardır:
Cümle; bir fikri, bir düşünceyi, hareketi, duyguyu ve olayı tam bir yargı halinde ifade eden kelime grubudur. Bir cümle kurabilmek için en azından bir çekimli fiil (fiil cümlelerinde) ya da ek-fiil almış bir adın (isim cümlelerinde) yüklem görevini üstlenmesi gerekir. Örneğin "koşuyor" kelimesi tek başına bir cümledir.
Cümlenin diğer ögeleri anlam ve görev yönünden yüklemi tamamlarlar.
Cümlenin ana ögeleri yüklem ve öznedir.
Yüklem cümlede bir iş, oluş, hareket vs. bildiren; cümleyi yargıya bağlayan ögedir. Yüklemsiz cümle kurulamaz.
Eksiltili olmayan bir cümle kurabilmek için yalnızca yüklem yeterlidir. Yüklem genelde cümle sonunda bulunur. Yüklemi bir fiilin çekimlenmesiyle oluşan fiil cümlelerinin yanı sıra, bir adın ek-fiil eki almasıyla da bir isim cümlesi oluşturulabilir.
Özellikleri;
1- Yüklem genellikle cümlenin sonunda bulunur. Başında ya da ortasında bulunabilir.
2- Fiil olan sözcükler dışında isim ve isim soylu sözcüklerden oluşabilir.
3- Cümlede birden fazla yüklem bulunabilir.
4- İkilemeler, tamlamalar, birleşik fiiller ve deyimler cümlede yüklem olabilir.
Özne, bir cümlede yüklem ile bildirilen işi ya da oluşu yerine getiren veya yüklem vasıtasıyla hakkında bilgi verilen ögedir:
Özneyi bulmak için yükleme "kim" veya "ne" soruları sorulur:
Özne, yüklemden sonra cümlenin ikinci ana ögesidir. Sadece yüklemden oluşan cümlelerde dahi öznenin varlığı şahıs eklerinden anlaşılır.
Cümlenin yardımcı ögelerini oluşturan tümleçler üç grupta incelenir:
Düz tümleç olarak da bilinen nesne, öznenin yaptığı ve yüklem tarafından bildirilen iş veya oluştan etkilenen kavram veya varlıktır.
Yükleme belirtili nesnede "kimi, neyi" soruları sorulurken belirtisiz nesnede "kim, ne" soruları sorulur
Örnekler:
Dolaylı tümleç; yüklemin anlamını yer, bulunma ve yönelme açısından tamamlayan ögedir. Genellikle -e, -de ve -den eklerinden birini alır ve yükleme sorulan "nereye, nerede, nereden; kime, kimde, kimden; neye, neyde ve neden" sorularının yanıtlarıdır. Örnekler:
Zarf tümleci, yüklemde belirtilen iş ve oluşun ne zaman, neden, nasıl, ne kadar ve ne vasıtasıyla gerçekleştiğini belirtir. Edatlarla oluşturulan tümleçler de zarf tümleci kabul edilir. Örnekler:
Yüklemi araç(vasıta), birliktelik ve amaç açısından açıklayan ögelerdir. Yükleme "ne ile, kim ile, ne için, kimin için" soruları sorulur, alınan cevap edat tümlecini verir.
NOT : Edat tümleçleri çoğu zaman zarf tümleçlerinin içinde gösterilir. Örnekler:
sorarız. Sorumuzun cevabı "uçakla" edat tümlecidir.)