Çekim eki
 | Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Kasım 2013) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Çekim ekleri, gerek isim soylu gerekse fiil soylu kelimelerin sonuna eklenerek cümle içinde diğer kelimelerle anlam bağlantısı kurmalarını sağlayan ekler. Kendi başlarına bir anlam ifade etmezler.
Çekim ekleri kelimelerin cümle içinde zaman, yön, aitlik, tekil ya da çoğulluk gibi anlamları üstlenmelerini sağlar.
Çoğul ekleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Çoğul ekleri cümlede bahsi geçen varlıkların birden fazla sayıda olduğunu belirtirler. Türkçedeki çoğul ekleri ler ve lar'dır.
- ağaçlar, çocuklar , öğrenciler.
Ancak bahsi geçen varlığın miktarı belirtilmişse çoğul eki kullanılmaz:
- Dolaptan üç elma aldım.
- Elmaları lavaboda yıkadım.
İsim hal ekleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkçede ismin başlıca beş hâli vardır: yalın hâl (eksiz), belirtme hâli (-i), yönelme hâli (-e), bulunma hâli (-de), ayrılma hâli (-den).
- Buzdolabı bozulmuş. (Belirtme)
- Şu defteri verir misin? (belirtme)
- Üzümleri sepete koydum. (Yönelme)
- Kalemliğim sende kalmış. (bulunma)
- Evden geliyorum. (ayrılma)
Bunların haricinde eşitlik eki "-ce" ve vasıta eki "-le" de bazı kaynaklarda hâl eki olarak adlandırılır.
İyelik (tamlanan) ekleri[değiştir | kaynağı değiştir]
İsminin sonuna eklendiği varlıkların kime ait olduğunu ifade eder:
- Kitabım,kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları
İyelik ekleri, ismin önüne benim, onun, bizim, sizin, onların zamirleri getirilerek bulunabilir:
- benim okulum
İyelik ekleri isim tamlamalarında tamlanan kelimeye eklendikleri için "tamlanan eki" olarak da bilinirler:
- Ahmet Bey'in ceketi (isim tamlaması)
İlgi (tamlayan) eki[değiştir | kaynağı değiştir]
İlgi ekleri "ın, in, un, ün" biçimindedir. Belirtili isim tamlaması kurarken, tamlayan görevindeki kelimeye eklenirler.
- kapının kolu
- müdürün odası
- bebeğin beşiği
- sarayın bekçisi
Eşitlik eki[değiştir | kaynağı değiştir]
-ce biçimindedir.
"-e göre" anlamı katar:
- Sence bu doğru mu?
"Gibi, benzer şekilde" anlamı katar:
- Çocukça davranma.
- Akıllıca yatırımlar yapıyorsun.
- Elime büyükçe bir taş aldım.
"Birliktelik, beraberlik" anlamı katar:
- Okulca geziye gittik.
Miktarları vurgulamak için kullanılır:
- Babam bu fabrikada yıllarca çalıştı.
- Onlarca ülke gezdim.
Eşitlik eki olan -ce, isimden isim yapan yapım eki -ce ile karıştırılmamalıdır:
- Arkadaşça davrandı. ("gibi" anlamında eşitlik çekim eki)
- Türkçe öğreniyorum. (Türk özel isminden yeni bir isim türeten yapım eki)
Vasıta eki[değiştir | kaynağı değiştir]
Vasıta eki olan -le, "ile" edatının kelimeye birleşik yazılan hâlidir. "vasıta, durum ve birliktelik" anlamları katar:
- Küçük kardeşim renkli kalemlerle duvarları boyamış. (vasıta)
- Yarın annemle alışverişe çıkacağız. (birliktelik)
- Müdür hızla odadan çıktı. (durum)
Haber (bildirme) kipi ekleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Yükleme zaman anlamı katan -r, -yor, -mekte, -di, -miş ve -ecek ekleridir:
- Her gece yatmadan önce kitap okurum. (geniş zaman)
- Amcamlar bize geldiler. (bilinen geçmiş zaman)
- Buğday fiyatları artmış. (öğrenilen geçmiş zaman)
- Kardeşim mutfakta bulaşıkları yıkıyor. (şimdiki zaman)
- Belediyemiz sorunların üzerine kararlılıkla gitmektedir. (şimdiki zaman)
- Yarın müzeye gideceğiz. (gelecek zaman)
Dilek kipi ekleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Konuşmacının cümlenin eylemi ile ilgili duygu ve düşüncelerini bildiren gereklilik, dilek-şart ve istek kipi ekleridir (Emir kipinin eki yoktur.):
- Yarın erken kalkmalıyım. (gereklilik)
- Keşke sen de bizimle gelsen. (dilek-şart)
- Sofrayı toplayayım. (istek)
Ek-fiiller[değiştir | kaynağı değiştir]
Ek-fiiller, İsim cümlelerinde yüklem yapma görevinde kullanılan -idi, -imiş, -ise ve -dir ekleridir. Bunun yanı sıra basit zamanlı fiillerden bileşik zamanlı fiil yapmaya yararlar.
- Bugün hava ne kadar da güzelmiş. (isim soylu sözcükten yüklem yapmış)
- Geçen sene bu vakitte evlenmiş'tik. (bileşik zamanlı fiil oluşturmuş)
- Bir varmış bir yokmuş ( isim soylu sözcükten yüklem yapmış)
