Çek Cumhuriyeti

Çek Cumhuriyeti

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Çekya
Çekçe: Česká republika (Çekçe)
Çek Cumhuriyeti
Çekya bayrağı
Bayrak
{{{arma_açıklaması}}}
Arma
Slogan
"Pravda vítězí" (Çekçe)
"Hakikat hüküm sürüyor"
Millî marş
Kde domov můj? (Çekçe)
Evim nerede?
Çekya haritadaki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
 Prag
50°05′K 14°28′D / 50.083°K 14.467°D / 50.083; 14.467
Resmî diller Çekçe
Demonim Çek
Hükûmet Üniter parlamenter cumhuriyet
• Başkan
Miloš Zeman
• Başbakan
Andrej Babiš
Tarihçe  
• Avu.-Mac.'dan
ayrılma
28 Ekim 1918
1 Ocak 1993
Yüzölçümü
• Toplam
 78.866 km2 (30.450 sq mi) (116)
• Su (%)
 2
Nüfus
• 2018 tahminî
 10.637.794[1] (81.)
• 2011 sayımı
 10.436.560[2]
• Yoğunluk
 134/km2 (347,1/sq mi) (87.)
GSYİH (SAGP) 2021 tahminî
• Toplam
 460,933 milyar $[3] (47.)
• Kişi başına
 42.956 $[3] (30.)
GSYİH (nominal) 2021 tahminî
• Toplam
 276,109 milyar $[3] (45.)
• Kişi başına
 25.732 $[3] (34.)
Gini (2019) Sabit 24.0[4]
düşük · 5.
İGE (2019) artış 0.900[5]
çok yüksek · 27.
Para birimi Çek Korunası (CZK)
Zaman dilimi UTC+1 (OAS)
• Yaz (YSU)
 UTC+2 (OAYS)
Trafik akışı sağ
Telefon kodu 4202
İnternet alan adı .cz1
Resmî site
czech.cz
  1. .eu diğer AB ülkeleri ile ortak kullanımdadır.
  2. 1997'ye kadar 42 kodunu Slovakya ile ortak kullandı.

Çek Cumhuriyeti (Çekçe: Česká republika (Bu ses hakkındadinle (yardım·bilgi))) ya da resmî kısa adıyla Çekya (Çekçe: Česko), Orta Avrupa'da bir ülkedir. Kuzeyinde Polonya, batı ve kuzeybatısında Almanya, güneyinde Avusturya ve doğusunda Slovakya ile komşudur.

Tarihî Prag kenti, ülkenin başkenti ve en büyük kenti olmasının yanı sıra, çok ilgi çeken bir turizm merkezidir. Ülke; Bohemya, Moravya ve Silezya bölgelerinden oluşur. Çek Cumhuriyeti, 1 Mayıs 2004'te Avrupa Birliği'nin üyesi olmuştur.

Ülkenin dünya çapında tanınan ürünleri; kristal, cam işlemeleri ve garnet taşıdır. Bunun yanında bira, gerek üretim gerek kültür olarak ülkenin en önemli sembollerindendir. Pek çok ülkede yerel bira üreticileri isim haklarını başta Bohemya bölgesine bağlı Plzeň şehri olmak üzere bu ülkeden almıştır.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkenin kısa adı 3 Temmuz 2016'da alınan bir kararla resmen "Çekya" oldu.[6] Prag yönetimi ülkenin yeni adının İngilizce, Fransızca, Almanca, Rusça, Arapça ve Çince karşılıklarını başta Birleşmiş Milletler olmak üzere tüm uluslararası kuruluşlara bildirdi.[7] "Çek Cumhuriyeti" ise devletin resmî adı olarak hâlâ kullanılmaktadır.[8]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Çek Cumhuriyeti tarihi

Günümüzdeki Çekler'in ataları 5. yüzyılda Karadeniz ve Karpat dağlarından kalkarak Orta Avrupa'ya göç etmiş Slavlardır.

8. yüzyılda bölgede Büyük Moravya Prensliği kuruldu. 874 yılında Çek kökenli I. Bořivoj, Hristiyanlığı kabul ederek Büyük Moravya Prensliği'nden bağımsızlığını ilân etti ve böylece ilk Bohemya devleti ortaya çıktı. I. Bořivoj'un kurduğu Přemyslovců Hanedanı, Bohemya'yı orta çağın sonuna kadar yönetti. Orta Avrupa'nın en güçlü devletlerinden biri olan Bohemya, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun bir parçasıydı.

Mezhep kavgalarından dolayı çıkan 15. yüzyıldaki Hussit Savaşları ve 17. yüzyıldaki Otuz Yıl Savaşları Bohemya halkına büyük zararlar verdi. 16. yüzyıldan itibaren bölge Habsburglar'ın yönetimi altına girdi. Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu zayıfladıkça Bohemya, önce Avusturya İmparatorluğu sonra da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi.

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, I. Dünya Savaşı sonunda yıkılınca 1918 yılında; Slovakya, Bohemya, Moravya, Silezya, ve Karpat Rutenya birleşerek Çekoslovakya adında bir ülke haline geldi.

II. Dünya Savaşı başladıktan sonra Slovakya, Nazi Almanyası'yla anlaşarak Çekoslovakya'dan ayrıldı. 9 Mayıs 1945 tarihinde, Sovyetler Birliği ve Amerikan birlikleri ülkeye girerek ülkedeki Alman işgaline son verdiler. Çekoslovakya tekrar birleşti. 1948 yılında yönetim, komünistlerin eline geçti. Bu tarihten sonra Çekoslovakya, 41 yıl boyunca Doğu Bloku'nda yer aldı.

Kadife Devrimi (1989)

5 Ocak 1968 tarihinde iktidara gelen Alexander Dubček, siyasi bir liberalleşme dönemi başlattı. Ancak Prag Baharı adı verilen bu dönem, aynı yılın 20 Ağustos'unda Sovyetler Birliği ve Varşova Paktı müttefiklerinin (Romanya hariç) ülkeyi işgal etmesi ile sona erdi. Kasım 1989'da Çekoslovakya Kadife Devrimi adı verilen kansız bir devrimle kapitalizme dönüş yaptı. Çekoslovakya, 1 Ocak 1993 tarihinde barışçı bir biçimde Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olmak üzere iki ülkeye ayrıldı. Her iki ülkede geniş çaplı ekonomik reformlar yapıldı. Çek Cumhuriyeti; 12 Mart 1999 tarihinde NATO'ya, 1 Mayıs 2004 tarihinde Avrupa Birliği'ne katıldı. Çek Cumhuriyeti, 21 Aralık 2007 tarihi itibarıyla Avrupa vize birliğine dahil edilmiştir.

İdari yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]

2000 yılından beri Çek Cumhuriyeti, 13 vilâyet (Çekçe: kraje, tekil kraj) ve başkent Prag'dan oluşmaktadır. Her vilâyet, kendi meclisine (krajské zastupitelstvo) ve vâlisine (hejtman) sahiptir. Prag'da ise meclis ve başkanlık güçleri, şehir konseyi ve belediye başkanı tarafından yürütülür.

Çek Cumhuriyeti'nin geleneksel illerini ve günümüzdeki idari illerini gösteren harita
İlçelerle beraber harita
Plaka
kodu 		İl adı
Türkçe 		İl adı
Çekçe 		İdari
yer 		Nüfus
(2004 tahmini) 		Nüfus
(2011 tahmini)[9]
A Prag a Hlavní město Praha n/a 1,170,571 1,268,796
S Merkez Bohemya ili Středočeský kraj Pragb 1,144,071 1,289,211
C Güney Bohemya ili Jihočeský kraj České Budějovice 625,712 628,336
P Plzeň ili Plzeňský kraj Plzeň 549,618 570,401
K Karlovy Vary ili Karlovarský kraj Karlovy Vary 304,588 808,961
U Ústí nad Labem ili Ústecký kraj Ústí nad Labem 822,133 835,814
L Liberec ili Liberecký kraj Liberec 427,563 432,439
H Hradec Králové ili Královéhradecký kraj Hradec Králové 547,296 547,916
E Pardubice ili Pardubický kraj Pardubice 505,285 511,627
M Olomouc ili Olomoucký kraj Olomouc 635,126 628,427
T Moravya-Silezya ili Moravskoslezský kraj Ostrava 1,257,554 1,205,834
B Güney Moravya ili Jihomoravský kraj Brno 1,123,201 1,163,508
Z Zlín ili Zlínský kraj Zlín 590,706 579,944
J Vysočina ili Kraj Vysočina Jihlava 517,153 505,565

a Başkent.
b Devlet dairesi yeri.

Çek Cumhuriyeti, çok partili parlamenter sistem ile idâre edilmektedir. Temsilciler meclisinde 200, senatoda 81 vekil bulunmaktadır.

1993’ten 2012’ye kadar cumhurbaşkanı 5 yıllığına meclis tarafından seçiliyor ve en fazla iki dönem görev yapabiliyordu. 2013 yılında ise cumhurbaşkanı doğrudan halk tarafından seçilmiştir. Miloš Zeman doğrudan seçilen ilk cumhurbaşkanı oldu.

Hükûmet, temsilciler meclisine karşı sorumludur. 17 Ocak 2014’te göreve gelen başbakan Bohuslav Sobotka 11. başbakan olarak hâlen görev yapmaktadır. Ülkede %5 seçim barajı uygulanmaktadır. Temsilciler meclisi üyeleri dört yıllık bir dönem için seçilmektedir. 14 idari seçim bölgesi bulunmaktadır.

Politik partiler ve seçimler[değiştir | kaynağı değiştir]

2013 genel seçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Parti Oy % +/– Sandalye +/–
Çek Sosyal Demokrat Partisi (ČSSD) 1,016,829 20.46 –1.62 50 –6
ANO 2011 927,240 18.66 New 47 New
Komünist Parti (KSČM) 741,044 14.91 +3.64 33 +7
TOP 09 596,357 12.00 –4.70 26 –15
Demokratik Yurttaşlık Partisi (ODS) 384,174 7.73 –12.50 16 –37
Doğrudan Demokrasi Partisi (ÚSVIT) 342,339 6.89 New 14 New
Hristiyan Demokratlar Birliği – Çekoslovak Toplum Partisi (KDU-ČSL) 336,970 6.78 +2.39 14 +14

Ordu[değiştir | kaynağı değiştir]

Çek Cumhuriyeti, 12 Mart 1999 tarihinden beri NATO üyesidir. Ülke GSYİH'sinin %1,8'ini askerî harcamalara ayırmaktadır.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Çek Cumhuriyeti ekonomisi

2017 yılı itibarıyla, Çek Cumhuriyeti'nde kişi başına düşen SAGP bakımından GSYİH $ 35,223 ABD Doları (İsrail, İtalya veya Slovenya'ya benzer şekilde) ve nominal değerde $ 20,152 ABD Doları'dır. Kasım 2018 itibarıyla Çek Cumhuriyeti'ndeki işsizlik oranı Avrupa Birliği içinde %1,9 oranıyla en düşüktü ve Çek Cumhuriyeti, yoksulluk bakımından OECD üyeleri arasında Danimarka'dan sonra ikinci en düşük orana sahipti. Çek Cumhuriyeti; hem Ekonomik Özgürlük Endeksi'nde (Norveç'in ardından) hem de Küresel Yenilikçilik Endeksi'nde (Avustralya'nın ardından) 24. sırada, Küresel Rekabet Raporu'nda 29. sırada, İş Yapılma Kolaylığı Endeksi'nde 30. ve Küresel Ticaret Etkinleştirme Raporu'nda (Kanada'nın ardından) 25. sırada yer almaktadır. Hem dış satımda hem de dış alımda, en büyük ticaret ortağı Almanya başta olmak üzere genel olarak ticaret ortakları Avrupa Birliği'nin üyeleridir.

Çek Cumhuriyeti, çeşitlendirilmiş bir ekonomi görünümü sergileyerek 2016 'Ekonomik Bileşim Endeksi'nde 10. sırada yer almıştır. Ülkede ekonominin %60'lık dilimini hizmetler, %37.5'lik dilimini endüstri ve %2.5'lik dilimini de tarım iş kolu oluşturmaktadır. Başlıca endüstri girdisi; yüksek teknoloji mühendisliği, elektronik, otomotiv ve makine yapımı, çelik üretimi, ulaşım ekipmanları üretimi, kimyasal ürün üretimi ve ilaç üretiminden sağlanmaktadır. Başlıca servisler Araştırma ve Geliştirme, ICT ve Yazılım Geliştirme, Nanoteknoloji ve diğerleri arasında da Biyoteknoloji gibi Yaşam Bilimleri dallarından oluşmaktadır. Başlıca tarım ürünleri tahıllar, bitkisel yağlar ve şerbetçi otudur. En büyük Çek şirketleri Skoda Auto, RWE Supply Trading ve Unipetrol'dur.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Çek Cumhuriyeti 51°'nin kuzeyinde bulunan küçük bir bölge dışında 48° ile 51° K enlemlerinde ve 12° ile 19° D boylamlarında yer almaktadır.

Ülkedeki yeryüzü şekilleri bölgesine göre değişmektedir. Batıdaki Bohemya'da genelde yüksek olmayan dağlar tarafından çevrelenen nehir havzaları, tepeler ve platolar bulunur. Ülkenin doğusundaki Moravya ise dağlıktır.[10][11]

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Çek Cumhuriyeti Nüfusu[12]
Yıl Toplam Artış Yıl Toplam Artış
1857 7.016.531 - 1950 8.896.133 %-16.7
1869 7.617.230 %8,6 1961 9.571.531 %7,6
1880 8.222.013 %7,9 1970 9.807.697 %2,5
1890 8.665.421 %5,4 1980 10.291.927 %4,9
1900 9.372.214 %8,2 1991 10.302.215 %0,1
1910 10.078.637 %7,5 2001 10.230.060 %-0,7
1921 10.009.587 %-0,7 2011 10.436.560 %2,0
1930 10.674.386 %6,6 2016 10.572.427 %1,3

Çek Cumhuriyeti nüfusunun %94,2'si Çekler'den oluşur. Küçük azınlık olarak Slovaklar (%1,9) ve Almanlar (%0,4) vardır. Ayrıca ülkede bir miktar Polonyalı da yaşar. Nüfusun büyük çoğunluğu şehirlerde yaşar. Nüfusun en yoğun olduğu yerler başkent Prag ile Pilsen, Brno ve Ostrava'dır.

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Çek Cumhuriyeti AB'de Estonya'dan sonra en büyük ateist nüfusu barındıran ülkedir. Nüfusun %60'ının dinî inancı yoktur. Günümüzde kullanılmayan bazı kilise ve manastırlar konser salonu, müze olarak hizmet vermektedir.

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Population". Czech Statistical Office. 2018. 15 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2018. 
  2. ^ Census of Population and Housing 2011: Basic final results 16 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Czech Statistical Office 29 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim tarihi 19 Aralık 2012.
  3. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. Erişim tarihi: 2 Kasım 2019. 
  4. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income - EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 20 March 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 July 2020. 
  5. ^ "Human Development Report 2020" (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019. 
  6. ^ "Çek Cumhuriyeti'nin ismi artık resmen Çekya oldu". Hürriyet. 3 Temmuz 2016. 4 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2016. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017. 
  8. ^ "Czech Republic or Czechia? The debate goes on". The National (İngilizce). 28 Nisan 2016. 29 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2016. 
  9. ^ "Základní výsledky". Czech Statistical Office. 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2015. 
  10. ^ "CIA World Factbook- Czech Republic". 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2012. 
  11. ^ "ABD Kongre Kütüphanesi, A Country Study: Czechoslovakia (Former)". 24 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2020. 
  12. ^ "Czech Statistic Office". 12 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2007. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Benzer Makaleler